Cabdil 11

Kiaulleeaght

Yn chied ghooinney, ta mee er chlashtyn jeh ren gynsagh kiaulleeaght ayns ayrnyn ayns Ellan Vannin, va Mainshter Harmer.
V'eh gynsaghey ayns ny skeeraghyn mygeayrt Rumsaa, agh er lheh ayns Skeerey Vaghal. Ta feer veg dy chlashtyn my-e-chione, agh ta skeeal er ve inshit dy row eh ec shibbyr marish yn cheshaght-kiaullee, ec thie fer jeh ny eirinee yn skeerey, as ren ben y thie gra rish, soie ec kione y voayrd, tra ren yn sleih goll dy ghoaill toshiaght dy ee, " Benn rish yn chellagh kiark, Mainshter Harmer."


Yn nah phyagh ta recortys jeh gynsaghey kiaulleeaght ayns ayrnyn, va Mainshter Shepherd.
Haink eh voish Cumberland, as ren eh gyn saghey sheshaghtyn-chiaullee ny killagh ayns Skeerey Vaghal, Skeerey Chreest ny Heyrey, Skeerey Pharick, as ta mee credjal dy row ayns caghlaaghyn skeeraghyn elley ayns Mannin. Ec kione ny bleeaney hoght cheead yeig as nuy, haink Shepherd yn chiaulleyder-psaum hoshiaght dys Skeerey Chreest Rushen, as ren yn chenn haggyrt mie gentreil ayns yn chiaulleeaght, lesh ooilley e chree as annym. Hie Shepherd ersooyl, as haink eh reesht ayns yn vlein hoght cheead yeig as shey jeig, as ren eh gynsaghey sheshaght-chiaullee ny killagh ayns Skeerey Chreest Rushen, as ayns Skeerey Chairbre.


Tra haink eh yn nah cheayrt, va'n chenn haggyrt, ennym echey Juan y Clague, er e lhiabbee baase, as ren Shepherd gynsaghey sheshaght-chiaullee ny killagh dy chiaulleeagh psaum oanluckee yn taggyrt: " My vea scadoo, ta sheese." *
Cha row yn arrane jeant son yn taggyrt, son v'eh er ve chiaulleeaght son yn chied ghooinney va ayns sheshaght-chiuallee ny killagh Skeerey Chairbre, tra hooar eh baase. Va'n ennym echey Dick Juan yn Oe. Ta'n arrane ayms foayst, scruit liorish Shepherd ayns yn laue echey hene.
* Shoh yn chied ring:--
My vea scadoo, ta heese
Gys baase dy siyragh roie,
Yn Chiarn nee bioghey reesht
Yn joan aym as yn oaie.
Ayns maynrys vooar neems girree seose
As fakin my Haualtagh bee."



Va aght echey lesh hene dy ynsaghey she shaghtin-chiaullee ny killagh. Ren eh cur er ooilley ny kiaulleyderyn " sol-fa " yn arrane daue hene, as cummal traa lesh yn arrane, lesh laue foshlit er yn chied woailley jeh'n var, ayns traa cadjin, as yn doarn jeighit er yn nah woailley.
Ayns traa three bwoaillaghyn ayns y var, va'n laue currit sheese er cheu yn vair veg jeh'n laue, son yn chied woailley, er son yn nah woailley va baare ny meir currit sheese, as, er son yn trass woailley, va mwannal laue currit heese.



Va gynsaghey echey ayns yn drane shoh:
Erskyn euish " mi " daa cheayrt " fa, sol, la." Fo euish " mi " daa cheayrt " la, sol, fa."
Myr shoh ta " mi " cheet stiagh daa cheayrt
Va " mi " yn chiaghtoo note jeh'n octave, as ren eh jannoo son scaleyn major, ny minor. Cha row eh shickyr agh jeh un note jeh'n octave, son dy row daa " fa," daa " sol," daa "la," myr shen cha voddagh fys ve echey yn derrey yeh veih yn jeh elley.
Hug eh ny kiaulleyderyn ayns daa strane, lesh ny oaieyn oc lesh y cheilley. Ren eh gynsaghey dagh ayrn jeh ny kiaulleyderyn er lheh, as ren ad ooilley cheet cooidjagh, tra va fys oc er. Cha row fys oc c'red v'ad goll dy chiaulleeagh derrey v'ad ooilley cooidjagh. Cha jinnagh eh cur kied da un ayrn jeh ny kiaulleyderyn dy chlashtyn yn feallagh elley, derrey veagh fys oc er yn ayrn oc hene.


Ren eh screeu yn chiaulleeaght eh hene, as ren eh ymmyd jeh pen lesh queig baareyn er dy yannoo yn stave. Va'n eeck echey ayns argid son y chiarroo ayrn jeh blein jeih skilleeyn, as skillin elley son yn lioar. Va ec dagh fer kiaullee lioar echey da hene.
Ren yn vriw, as ny deiney seyrey elley jeh'n skeerey Chreest cheet gys yn ynsagh kiaulleeaght. Ren ny deiney seyrey goaill nyn idd jeu, as cur ny lauenyn ayndoo, as ny mraane seyrey goaill nyn vonnadyn jeu.

Ren Shepherd jannoo ymmyd jeh feddan bingys dy ghoaill toshiaght lesh arrane. Ren eh cur eh da'n reih kiaulleyder va ayns she shaght-chiaullee ny killagh Skeerey Chairbre, as t'eh ayms ec y traa t'ayn.
Ayns y laa va Shepherd stiurt da Briw Gawne, ayns Ballacurrey, dy chosney e veaghey.


Bliack lesh bine dy jough vie ny share na red erbee elley, as v'eh cliaghtey faagail ny kiaulleyderyn ayns keeill Skeerey Chreest, as goll gys yn thie oast, ec kione ny Kiare Raaidyn, choud as v'ad kiaulleeagh nane jeh ny arraneyn.
V'eh oayllagh er Caley, cloieder yn ghreie kiaullee ec Cabbal Noo Moirrey, ec Ballachastal. Haink eh sheese ayns y theill, as ren Caley cur kied da ny keayrtyn dy chadley ayns soieaghyn chillagh, tra nagh voghe eh aaght ayns boayl erbee elley. Hooar eh baase ayns boghtnyd ayns Balla chastal, as v'eh oanluckit ayns rhullick Skeerey Malew.
Cha vel mee coontey monney jeh'n aght v'eh gynsaghey, son nagh row ennym echey agh son un note, va shen " mi." Veagh " fa " er ny yannoo kiart cha mie son ooilley yn feallagh elley.


Cha ren mee rieau clashtyn jeh pyagh erbee voddagh kiaulleeagh voish yn " sol-fa " echey, lurg da v'eh marroo, er lhimmey yn schoillar echey Illiam y Duke.
Cha ren Illiam toshiaght dy ynsaghey carree chillagh, derrey yn vlein hoght cheead yeig as shey as feed. Cha ren eh toiggal yn " sol-fa " feer vie, as va sleih gra dy row eh cliaghtey lhie er e ghreeym, tra v'eh geiyrt er ny kirree ayns y clieau, as streeu dy chosney dy ynsaghey eh.
Hug eh myrgeddin ny kiaulleyderyn ayns daa strane, lesh ny oaieyn oc lesh y cheilley. Va'n chied strane cheu chooylloo gys yn sleih. Va ny mraane kiaullee ayns yn charree chillagh kiaulleeagh yn alto as tenor, as ny deiney kiaull ee yn treble as bass.

Va Illiam y Duke greasee liorish keird, as v'eh cummal ec Ballagarmin. Va ynsagh ard echey ayns lossereeyn, as va enmvn echey son ooiIley jeh ny lossereeyn cadjin ayns y vagher. V'eh credjal ayns feashtnaghyn, as hug eh ad ooilley dooys, as dinsh eh dou cren aght dy yannoo ymmyd jeu.
V'eh cleragh skeerey ayns yn vlein hoght cheead yeig as nuy as feed, as v'eh gynsaghey sheshaght-chiaullee ayns Colby ec yn traa shen. Te er ve inshit dou liorish my charrey Juan y Cubbin, masoonagh marmyr, dy row eh ruggit ec y traa shen, as er yn oie v'eh ruggit, haink Illiam stiagh ayns thie e vummig, as hug eh yn lioar chiaullee ayns laue yn oikan, er yn oyr dy darragh eh dy ve fer kiaullee. Haink Cubbin dy ve kiaulleyder ayns sheshaght-chiaullee Illiam, as lurg shen ren eh goaill yn voayl echey myr fer-ynsee yn cheshaght-chiaullee ny killagh.

Ren Illiam gynsaghey sheshaght-chiaullee ec - - mysh yn vlein hoght cheead yeig as daeed, as hug eh yn chorree er y dooinney mooar, lesh kiaulleeagh:
" Ga dy jean deiney mee-chrauee gaase berchagh as mooar."
Va shoh ooilley ny hooar ad kiaullit. Haink yn dooinney mooar magh ass, as deiyr eh ad ooilley ersooyl voish y thie. Hie ny kiaulley deryn gys shen, smooinaghtyn dy yannoo mooar jeh.
V'eh jeant cleragh skeerey yn nah cheayrt mysh y vlein hoght cheead yeig as jeih as daeed, as cheayll mee eh kiaulleeagh paart jeh ny shenn arraneyn Shepherd, lesh whilleen shenn chiaull eyderyn as oddagh eh geddyn ry-cheilley.
Ayns yn vlein hoght cheead yeig as three feed, yn vlein s'jerree v'eh cleragh ny skeerey, cheayll mee eh kiaulleeagh, ec yn Oie'l Voirrey, nane jeh ny shenn charvalyn s'bwaaie.
Lurg yn Oie'l Voirrey va harrish, vrie mee jeh row yn chiaulleeaght echey er y hon. Dooyrt eh rhym, " Nagh row kiaulleeaght erbee hug gey." Ren mee goaill sheese eh lurg shen voish yn chiaulleeaght echey, as t'eh yn charval "Shinyn bochillyn maynrey shinyn."
Bollagh Illiam cheet gys thie my yishig mychione paart dy kirree va my yishig freayll da, as tra va mee my ghuilley beg, v'eh cliaghtey cur lesh hym lossereeyn jeh dy chooilley horch, as briagh jeem row fys aym c'red v'ad. Ve ny skeeallyn echey, as feaishtnaghyn, ren hoshi aght cur ayns m'aigney yn yeearree dy ve fer-lhee. Hooar eh baase tra va mee gynsaghey er son fer-lhee ec Hospital Guy, Lunnon, as ta mee ayns lhiastynys mooar da er son yn tushtey jeh'n saase-lheihys jeh sleih Manninagh keead blein er-dy-henney.
Shynney lesh ny Manninee kiaulleeaght, as ghow eh ayrn mie ayns ny feaillaghyn oc. Va ny arraneyn kiaullit ayns ny thieyn oast, dy cheau yn traa.
Va'n obbyr cadjin ayns ny thieyn, ayns yn gheurey, jannoo jeebin. Fer erbee, va arrane noa echey, va'n dooinney mooar jeh'n thie.
Va ny 'neenyn aegey, as ny guillyn aegey, meeteil cooidjagh ayns thieyn eirinee, dy chiaulleeagh as daunsey ec yn oie.
Veagh arraneyn noa kiaullit ec ny feaillaghyn oc, as harragh bannag arraneyderyn dy chiaul leeagh arraneyn noa.
Va bannag dy mennick er drogh phabyr, as tra veagh yn phabyr fillit, as freaylt ayns yn phoggad son traa liauyr, veagh tuill ayns y vannag, as va'n vannag-arraneyder eignit dy scuirr.

Ta ny arraneyn shinney Manninagh t'ad feer hrimsagh, as t'ad ayns yn Mode Dorianagh. My ne shiu goaill yn ogher D er yn piano, as cloie ny lomarcan er ny ogheryn baney, nee shiu cloie ayns yn Mode Dorianagh.
Ta ny arraneyn goll rish caayn jeh hoght barryn, as ta mish smooinaghtyn dy vel mooa rane jeu er ve goit voish ny abbotyn, va skeaylt trooid ooilley Mannin. Ta ooilley kiaulleeaght, ec y traa t'ayn, screeuit ayns yn Mode Ionianagh, ny Mode Major, ny ayns yn Mode Aeolianagh, ny Mode Minor. Ta my charrey W. H. Gill, er n'insh dou dy row feddan-kiaullee feddynit ayns oaie ayns Egypt. V'eh cloiet ec dooinney ayns Lunnon ec Meeiteil Kiaulleeaght, as ren eh cur yn un horch dy noteyn kiaullee as yinnagh feddan cur ec y traa t'ayn. V'eh thousaneyn dy vleeantyn dy eash. Ta ny Manninee er reayll yn Mode Dorianagh ny share na ashoon erbee elley.