Carn 74


Screeuaght Ghailckagh Ghlen


There are immense problems facing those wishing to create original literature in threatened languages. These problems must be faced by those willing to take on the challenge.

Carrey dou ayns Lerpoyll, hirr eh orrym mish y loayrt mychione screeuaght ayns Yernish y laa t'ayn jiu. Ta shoh ry-hoi coorse ayns Studeyrys Yernagh ta sleih aasit jannoo ta kianlt seose lesh Ollooscoill Lerpoyll agh ta'n coorse hene goll er syn Ynnyd Yernagh ayns Lerpoyll. Dooyrt mee rish my charrey nagh vel mee heose rish screeuaght ayns Yernish agh dy beigns arryltagh cur cheb er y leaght. Dy dooghyssagh, ta mee geddyn aarloo son y leaght ec y vinnid s'jerree, as ta mee croghey dy trome er daa lioar, 'Writing in Irish Today' liorish David Greene as 'The Pleasures of Gaelic Literature', va femblit (edited) liorish John Jordan. Va ny lioaryn shoh lhaiht aym paart dy vleantyn er dy henney, agh ta mee jeeaghyn orroo reesht lesh sym vooar.
Va Conradh na Gaeilge (Y Commeeys Gaelagh) currit er bun ayns 1893. Neayrs y traa shen, ta ny Yernee dooie er phrowal dy chur er y hoshiaght screeuaght ayns Yernish. Ta paart jeh'n eab shoh er ve speeideilagh er y fa dy vel sleih ayn nish oddys screeu as lhaih stoo screeut ayns Yernish mychione ram sorchyn dy chooishyn. Agh ec yn un cheayrt ta'n chengey foast goll sheese y liargagh ayns ny Gaeltaghtyn hene. Mannagh jig caghlaa, bee ny Gaeltaghtyn ersooyl roish foddey. Shegin da ny Yernee streeu son y chengey fud ny cheerey as prowal dy vooadaghey yn earroo dy 'leih oddys loayrt, lhaih as screeu yn chengey.
Tra yeeagh mee er 'Writing in Irish Today' reesht, hoig mee ass y noa ny doilleeidyn va (as ta) ec ny Yernee bentyn rish screeuaght. Ta screeuaght niartal as ooasle oc sy chenn chengey. Agh tra ghow ad toshiaght mysh keead blein er dy henney dy chroo screeuaght noa, beign da fir screeuee caggey noi'n Victorianaghys as yn Agglish marish ooilley ny doilleeidyn elley. Ga dy ren yn Ayr Peadar (S Laoire obbyr ass towse dy aa-vioghey Yernish, v'eh noi cur ayns clou ram jeh ny shenn arraneyn as skeealyn er y fa dy row ad 'sollagh'. Goll rish paart jeh obbyr James Joyce as Yernee elley va screeu ayns Baarle, cha row stoo dy liooar ayns Yernish lowit gys paart dy vleeantyn er dy henney. Ta'n chengey goll sheese as ec yn un cheayrt cha nod oo ve shickyr vees y stoo ayd lowit!
Cheet gys Gailck, ta'n skeeal ny smessey foast. Bwooise da Jee dy vel reddyn ny share na v'ad jeih bleeaney as feed er dy henney. Agh cha nel agh possan beg dy 'leih ayn as Gailck vie oc. As ta'n earroo jeu shid oddys croo screeuaght ny sloo foast. Ta mish hene sonnaasagh dy liooar dy ghra dy vel mish er ve prowal dy screeu oorskeeal (novel) Gailckagh. Ta'n eab shoh er ve goll er rish ny smoo na feed blein nish. Ta ny reddyn shoh cur yn olk orrym:
(i) Vel eh feeu? Quoi vees lhaih eh?
(ii) Cre'n aght veagh y lioar currit magh?
(iii) Dy beagh yn oorskeeal soiet ayns Mannin, beagh sleih cur enney orroo hene syskeeal?
Beigns sy chooyrt?
(iv) Dy beigns screeu sheese y bea myr t'eh, beigns sleih gra dy vel shen sollagh?

Er yn aght cheddin ta paart dy 'leih cheet dy ve imneagh my t'ad fakin dy vel cooishyn 'politickagh' cheet stiagh sy teihll beg Gailckagh, s'cosoylagh dy bee sleih feer voirit my t'ad fakin screeuaght Ghailckagh nagh vel 'glen'. Agh, hoshiaght, shegin croo y screeuaght! Obbyr vooar ta laccal jeeanid as argid.
Nane jeh ny reddyn smoo trimshagh ren mee rieau fakin, va shen screeut liorish y fer-screeuee mooar Máirtín Cadhain. Screeu eshyn: 'T'eh doillee son dooinney dy yannoo e chooid share ayns chengey ta sheiltyn dy ve er chee geddyn baase roish y dooinney hene'. Er y chooid sloo oddagh oo gra dy vel shin er ngoll ny sodjey na'n stayd shen ayns Gailck! Lhisagh dooin jannoo nyn gooid share dy chur magh tooilley lioaryn Gailckagh. Agh shegin dooin screeu ad hoshiaght.


Brian y Stoyll



"Since, indeed, they do not contend there is no resentment. "

Lao Tzu, 6th Century BC


A plea for an end to competitions between Celts in music, songs and dancing.


Keayrt elley ta ny Manninee er choyrt ad-hene stiagh ayns co-hirrey, as, nearey orrin! co-hirrey eddyr-Cheltiagh. Ta fys ain dy dooyrt Strabo, shenn vreagagh, mysh yn traa rug Chreest, dy b'vie lesh ny Celtee streppey rish-nyn-geilley, agh ec y traa cheddin v'ad daahghey ad-hene lesh gorryman, as scuirr shin veih shen foddey er-dy-henney!
Cha nel mee screeu shoh myr mess gyere, Cosn shin argid ayns co-hirrey ny jees, agh ta mee briaght vel co-hirraghyn feu? Vel ad jeh ymmyd erbee ayns yn theihll Cheltiagh jeianagh? Foddym clashtyn ny coraaghyn hannah, "Er-hoh eshyn reesht, goll er myr dy-kinjagh!" agh lhig dou soilshaghey magh keayrt elley.
Nurree va shin ayns Keeill Airney, mleeaney ayns Galliu, as va shin jerkal rish caghlaaghlyn. Va un chaghlaa baghtal ayn voish yn toshiaght. Ta lhiettrymys toghtaney ec dagh chaglym yn theay fei ny h'Erin, goaill stiagh barrooseyn. Smooinnee orrym, shiuish ta my chaarjyn, er barroose rish kiare ooryn as gyn caa erbee son tudjeen er-lhimmey jeh kerroo oor ec Balley Aah Luain. Myr dooyrt fer jin, "Cha nhynney lhieu shin ny laghyn t'ayn jiu!" As red elley, ayns daa jeh ny buill elley v'ad cummal co-hirraghyn, cha row lune ry-gheddyn. Va shin fuirraghtyn er-y-hon eddyr hoght as mean-oie!
Scuirr shin tammylt er-dy-henney ec yn Chruinnaght veih cur Celt noi Celt ayns kiaull, rinkey as arraneyn. Gyn ourys va shen reaghey feer chreeney. Lhoys da peiagh erbee jannoo briwnys eddyr rinkeyr Yernagh as rinkeyr Vretnagh, eddyr piobeyr Albinagh as piobeyr Manninagh, eddyr sheshaght-chiaullee Vretnagh as sheshaght chiaullee erbee elley fegooish caggey brishey magh? Creid eh ny dyn, lhaihder veen, s'loys daue ayns Galliu! Ta mee cur bwooise nagh vrish caggey magh, ta ny Celtee er chaghlaa dy-mooar er-dyn lhing Strabo.
Dy jarroo, cha row caggey ayn, agh dobbyr dooin tuittym magh keayrt ny gaa. Lurg fer jeh ny co-hirraghyn, dooyrt fer rhym dy row ooilley ny P-Celtee er jeet dy ve nyn Varbaree, as eshyn ny Vritaanagh! Shegin dou gra dy row mee marish.
Cha row ad cosney monney argid voish ny clashtynee edyr. Er-lhimmey jeusyn ec yn co-hirrey Pan-Cheltiagh v'ad goan dy liooar. Ec co-hirrey ny rinkeyryn cha row agh feed jeu ayn ec y chooid smoo; jingit cooidjagh ayns halley schoill feayr, gyn lune, gyn toghtan .......... chymmey orroo, sleih boght. S'treisht lhiam dy jig ad er-ash er y vlein shoh cheet.
Gow shin ooilley boggey mooar ec ny Giensyn, agh eer er shen oddagh ad jannoo foayssyn. Ta bing noa reaghey yn cooish ayns Galliu, as cha row monney traa oc mleeaney. T'ad bwooiagh dy ynsaghey voue shen va kionefenish as, gyn ourys, bee eh ny share ayns ny laghyn ry-heet. Er hoh daue coyrle voym-pene. Cheau magh ny co-hirraghyn, chum cuirraghyn-kiaulley ayns nyn ynnyd, daa oor ny ny sloo ayns liurid, as eisht ersooyl lhien dys y ghiense, ayns boayl foddym iu as toghtaney, my saillt.


Colin y Jerree