Carn 87

Eddyr-Ashoonaghys

Summary:

The work of the European Bureau for Lesser Used Languages is fostering sympathy and support for such languages among some of those previously hostile. What is crucial here is that international dimensions raise the status of the languages.

Gyn ourys (foddee) t'ou er chlashtyn mychione Oik Oarpagh ny Myn Chengaghyn.

Va shoh currit er bun bleeantyn dy liooar er dy henney dy chur er-nyn-doshiaght chengaghyn goll rish ny chengaghyn Celtiagh (er-lhimmey jeh'n Ghaelg!), Bascish, Freeshlannish as myr shen. Veih'n toshiaght, ta ny Yemee er ve tarroogh syn Oik shoh, ta fo smaght yn Unnaneys Oarpagh sy Vrusheyl. Ta obbyr laaoil Oik Oarpagh ny Myn-Chengaghyn goll er stiurey veih offish ayns Divlyn, ga dy vel y pooar hene sy Vrusheyl. She Helen Murchú eaghtyrane yn Oik. Ta Helen er nyannoo niart obbyr son Yemish as ish cur bree ayns aghtyn ry-hoi gynsaghey yn chengey, mastey ram reddyn elley.

My t'ou lhaih mychione yn eab dy aa-vioghey Yemish, son y chooid smoo yiow uss magh dy ren yn eab 'failleil'. Agh ayns ny cooishyn shoh, c'red ta 'speeideilys' as c'red ta 'failleil'? C'red ta 'chengey vio' as c'red ta 'chengey varroo'? Foddee paart dy Vanninee loayrt 'chengey varroo' feer vie. Madyral rish ny Yernee, v'ad abyl dy ynsaghey Yernish rish thousaneyn as thousaneyn dy 'leih ta toiggal yn chengey feer vie, ga nagh vel ad jannoo ymmyd jee dy mennick. As ta ny Yemee er nyannoo studeyrys dowin er cooishyn chengey, kyndagh rish yn eab dy aa-vioghey nyn jengey hene. Myr shen, she red dooghyssagh dy ren ny Yernee leeideil obbyr Oik Oarpagh ny Myn-Chengaghyn. As red elley, she vondeish vooar v'ayn dy row yn reiltys oc hene ec ny Yernee, ga nagh vel reiltysyn Yemagh er ve cho jeean son yn chengey as va reiltysyn Yernagh ayns ny shenn laghyn.

Dy firrinagh, shegin da gagh myn chengey jannoo caggey jee hene son y chooid smoo. Agh ec y traa cheddin, she vondeish feer vooar t'ayn dy obbraghey marish sleih ta gobbraghey son myn-chengaghyn elley traa erbee ta shen jantagh. My ta cooney jeeragh ry-gheddyn veih'n cheu-mooie, feer vie. Ny share foast my ta cooney neu-yeeragh ry-gheddyn neesht. Ta'n lhied goaill toshiaght ayns cheer ny ghaa nish. Myr sampleyr, ayns Nerin Twoaie ta sleih neu-chadjin cur geill da Yernish kyndagh rish yn toshiaght dy eddyr-ashoonaghys ta bentyn rish yn chengey shen nish. Son shickyrys, ta'n chooid smoo jeh unnaneyseyryn Nerin Twoaie coontey Yernish myr chengey whaagh ny pobblaghtee (myr dooyrt briw beg shiartanse dy vleeantyn er dy henney ayns cooyrt ayns Nerin Twoaie tra loayr dooinney ennagh ayns Yernish: 'Cha nel shin loayrt gibberish ayns shoh'). As t'eh ny red olk dy vel ram Yernee smooinaghtyn, er y twoaie as er y jiass neesht, dy vel Yernish chengey ny Shallidee.

Agh cha lhisagh shin ve dobberan rour. Kyndagh rish dellal eddyr-ashoonagh trooid yn Vrusheyl, ta unnaneyseyryn kiune ayns Nerin Twoaie goaill toshiaght dy hoiggal scansh ny chengey. Cha nel ee ny chengey whaagh ta lesh possan beg dy 'leih keoi, agh chengey ta sleih cur geill da veih cheeraghyn elley. Dy jarroo, hoig unnaneyseyryn ennagh y chooish shoh roish my row Oik ny Myn-Chengaghyn rieau ayn. Cha row yn chooid smoo jeh ny unnaneyseyryn ayns Nerin rieau feer ghraihagh er yn chengey Yemagh, agh she red ta noa dy liooar dy vel paart jeu credjal dy nee chengey y jouyl hene t'ayn. Cha nel fys ec monney sleih nish nagh row Baarle ec ram sleih va currit er egin ayns Nerin Twoaie keeadyn dy vleeantyn er dy hermey - va Gàidhlig ocsyn. As va Yernish screeut er bratteeyn dy liooar ec ny Oranjee. Agh, dy dooghyssagh, ta'n caggey ayns Nerin Twoaie er chur er sleih dy liooar dy chredjal dy row Yernish rieau lesh possan beg dy 'leih, Catoleagh as pobblaghtagh.

Nish, ta pabyryn oikoil goll eddyr yn Vrusheyl, Lunnin as Beeal Feirshtey pabyryn ta bentyn rish Yernish. Ec y traa cheddin, ta thousaneyn dy 'leih ayns Nerin Twoaie er hoilshaghey magh dy vel ad slane ayns foayr jeh cur yn chengey er e hoshiaght.

Agh er-lhiam dy nee ny pabyryn oikoil shen ta cur er unnaneyseyryn fondagh dy chur geill da Yernish nish. She cooish staydys t'ayn. Ta sleih ennagh ayns Nerin Twoaie goaill toshiaght dy hoiggal dy vel sleih ayns Catalonia, yn Cheer Vascagh, yn Danvarg as cheeraghyn elley soiaghey jeh Yernish. Cha nel ad coontey ee dy ve ny chengey neu-feeu noadyr. Son shickyrys, cha nel shoh cooney lesh ny deiney as mraane debejagh shen t'ayns stayd agglagh nish kyndagh rish fir ny gunnyn. Agh she red noa t'ayn, as ta sleih toiggal dy vod yn chengey tayrn noidyn ry-cheilley ny keayrtyn.

Ayns cheer sheeoil, y Chorn, t'ad toiggal y scansh jeh'n Vrusheyl. Hooar ad argid veih shen dy chur magh fockleyr noa ayns Cornish. As ta ny Cornee er resooney cooishyn Oarpagh rish foddey (er y fa dy vel ny cooishyn shen ny sniessey daue, s'cosoylagh).

Ayns Bretin, y Vritaan as Nalbin neesht, ta sleih dy liooar toiggal dy vod aigney eddyr-ashoonagh cooney lhieu.

Ayns Mannin, ta shin cheu-mooie jeh'n Unnaneys Oarpagh. Agh ny-yei shen as ooilley, fodmayd co-obbraghey marish cheeraghyn elley t'ayns yn Unnaenys. Fodmayd geddyn argid veih'n Vrusheyl choud's ta shen jeant dy neu-yeeragh, trooid sleih t'ayns yn Unnaneys hene (ta shen er ve jeant hannah). Y red smoo, ta shen dy chur er tooilley Manninee dy hoiggal cre cho scanshoil as ta'n Ghaelg. Ny shenn Vanninee as adsyn nagh vel aeg, cha jean kuse jeu dy bragh geddyn rey dy bollagh rish y smooinaght dy vel yn Ghaelg sorch dy hengey gyn feeuid va goll er loayrt ec bonkanyn voish seihll foalsey ny daanyn ayns Baarle Manninagh. Agh eer ny shenn Vanninee shoh, bee paart jeu caghlaa nyn aigney beggan tra vees ny smoo as ny smoo geill currit da'n Ghaelg veih'n cheu-mooie.

Ny smoo as ny smoo, ta seihll ny Manninee er jeet dy ve goll rish seihll beg Hostyn jiass, raad ta sleih dy liooar foast credjal dy lhisagh ad reill harrish yn teihll. Ny deiney ta reill Mannin ec y traa t'ayn, ta dy liooar jeu kianlt seose ayns yn chenn seihll cheddin - trimshey dy vel yn Impiraght ersooyl as trimshey dy vel Britannia er jeet dy ve ny joushag dree. Ta gleashaght ny myn-chengaghyn cur da Mannin nane jeh ny saaseyn dy scapail veih'n teihll beg shoh. Ny smoo as ny smoo, ta Mannin dellal ayns cooishyn eddyr-ashoonagh, ga nagh mie lhien paart jeh ny cooishyn shoh. Agh ta ny aignaghyn foast soiet boayl ennagh ayns jiass Hostyn. Oddagh yn Ghaelg cur cooney as shinyn livrey ny aignaghyn shen.

Orree Crennell