Ayns dy chooilley heer Cheltiagh, ta shin er chlashtyn mychione y turryssid cultooroil, dy jarroo, cha nee red noa t'ayn son y chooid smoo. Ta shin cliaghtit rish sleih cheet dy yeeaghyn er shenn chashtallyn as shenn chlaghyn. Agh cha nel y chooid smoo jin cliaghtit rish lheid ny ynnydyn-eiraght hie er troggal ayns cheeraghyn ennagh er y gherrit. Ta ny h-ynnydyn-eiraght shoh jeant coardail rish yn aght ta sleih ennagh smooinaghtyn er ny reddyn haghyr ayns boayl ennagh. As, mannagh vel ny h-eieyn shoh ayns coardailys rish barellyn y sleih ynnydagh, hig boirey magh ass.<P>

    Jeeaghyn er yn turryssid teiy'n Oarpey, cha nel reiltyssyn ro arryltagh dy ghoaill rish dy vel yn turryssid scanshoil. Shen er y fa nagh vel monney sleih coontey yn turryssid dy ve un chynskyl (industry) agh red ta brisht seose ayns peeshyn. Ta shen taghyrt er y fa dy vel colughtyn mooarey, goll rish lhuingyssyn-aer, dy mennick kianlt lesh yn turryssid. Dy cliaghtagh, ta lhuingys-aer ayrn jeh red smoo, goll rish arraghey ashoonagh, ny chynskyl-etlanyn. Myr shen, cha nod yn lhuingys-aer cur eh hene da'n turryssid dy bollagh. Er yn aght cheddin, ayns ymmodee cheer, ny colughtyn ta troggal thieyn-aaght as y lheid, t'adsyn kianlt lesh dellal-troggal elley nagh vel bentyn rish yn turryssid. As reeshtagh, colughtyn ta cur gleashtanyn er mayl da skibbyltee, feer vennick t'ad shoh kianlt lesh cooishyn eddyr-ashoonagh. Myr shen, cha nel smaght kiart ec sleih ta stiurey yn turryssid er yn dellal oc hene. Ta reiltyssyn bwooiagh dy vel yn turryssid ayn, agh cha nel ad arryltagh dy chur monney geill da.<P>

    Ayns dagh cheer syn Unnaneys Oarpagh, ta'n turryssid cosney jeih dys feed sy cheead jeh'n troar-sthie lane (gross domestic product). As ny h-obbreeyn ayns dagh cheer, ta jeih dys feed sy cheead jeu gobbraghey da'n turryssid. She dellal mooar t'ayn.<P>

    Cheet er-ash dys yn turryssid cultooroil, ta shoh gaase dy tappee. T'eh feer scanshoil dy vel y sleih ynnydagh goaill ayrn mooar ayn. Mannagh vel, ta'n gaue ayn dy bee cummey joarree currit er reddyn. Myr sampleyr, ayns Mannin ta sleih ennagh goaill aggle dy vel Eiraght Ashoonagh Vannin geddyn rey rish 'sleih firrinagh' voish Creneash, balley beg dooie ta er ny 'reayll myr tashtey ashoonagh. Agh cha nel tashtey erbee goll rish dty hashtey hene as cha bee sleih dy bragh ayns coardailys mychione ny cooishyn shoh. Ga dy vel cowraghyn ayns Mannin ta soilshaghey magh yn Cheyllys myr 'Mann's Land's End', ta Mannin er scapail ny reddyn agglagh ta er daghyrt ayns cheeraghyn elley.<P>

     Mysh keead blein er dy henney, ghow ny h-Americanee greim er Hawaii as ren ad neu-nhee jeh'n chultoor dooghyssagh. Nish, ta pobble Hawaii eginit dy hoilshaghey magh jeelymyn jeh'n eiraght oc son skibbyltee Americanagh. She mynlught pobble Hawah sy cheer oc hene, va sluggit stiagh ayns Steatyn Unnaneyssit America. Shoh yn erree oddagh cheet orrin ooilley - foddey ny smessey na 'fixin' tay for strangers'.<P>

     Madyral rish eiraghtyn-ynnyd noa, t'ad gymmydey saaseyn aghtal as chaghnoaylleeaght noa dy chur shennaghys ynnydagh roish y theay. Agh ta'n gaue ayn ny keayrtyn dy'bee y theay cur ny smoo geill da'n chaghnoaylleeaght na da'n chennaghys. Mennick dy liooar, s'doillee geill y theay y chur er yn eiraght as cha nee er yn chaghnoaylleeaght yindyssagh. Er y hon shen, foddee dy bee thieyn-tashtee cadjin ny share na ynnydyn-eiraght ny keayrtyn. Ayns thie-tashtee, foddee taishbynys goll er caghlaa ny sassey na ayns ynnyd-eiraght as cha nel chaghnoaylleeaght cur sleih er-shaghryn.<P>

     Son shickyrys, y gaue smoo ta baggyrt er ny Celtiee, shen dy beemayd ooilley currit ayns ynnydyn-eiraght marish ny chengaghyn ain. Veagh shin sauchey dy liooar ayns kishaghtyn-gless. Sleih dy liooar ayns Sostyn as er y Cheer Vooar s'mie lhieu coontey shin dy ve nyn sleih folliaghtagh ta credjal ayns obbeeys as pishagyn. Ta shoh feer fassanagh reesht. As ga dy vel lught ny lioaryn ny smoo cooyrtoil, t'ad kinjagh loayrt mychione ain myr pobble ta cummal er y 'chemmal'. Cha nel mish cummal er y chemmal: ta mee cummal ayns Mannin.<P>

     Oddagh yn turryssid cultooroil ve ny red mie. Agh ta'n gaue ayn dy jig foalsaght stiagh. S'cummey lesh lught yn argid vel shennaghys firrinagh ny foalsey. Shiartanse dy vleeantyn er dy henney, screeu peiagh ennagh lioar va gra dy nee Purt ny h-Inshey ayns Mannin va ard-ynnyd y Ree Art (eshyn lesh y Voayrd Cruinn). Va paart dy 'leih corree dy liooar tra dooyrt Eiraght Ashoonagh Vannin as sleih elley dy nee boghtynid v'ayn. 'Cre'n fa dobb ad dy row stoyl-reeoil y Ree Art ayns Purt ny h-Inshey?' Va skibbyltee er-chee cheet dys Mannin kyndagh rish y skeeal shoh as nish t'ad er chur yn olk er. Ansherbee, quoi ta kiarail vel eh firrinagh ny dyn?<P>

      Er y laue elley, ta caa ain soilshaghey magh ny h-eieyn ain hene mychione  shennaghys. Agh mannagh vel shin loayrt er-ard as jannoo reddyn, cha bee geill currit dooin as cha lhiass dooin gaccan. <P>


<CENTER><B>Orree Crennell</B></CENTER><P>
      

(Cultural tourism carries dangers of false representations being imposed on areas unless local participation is strong.)
<P>