DHOORAGHT
Earroo 11 Yn Cheshaght Ghailckagh Mean Fouyir 1998


Er hoh diu Dhooraght. Hee shiu reesht stoo anaasagh dy liooar scruit ec Mark Braide ayns y lioar giarrag echey as ta ayrn elley jeh’n Whallag goll er clou. Lhaih shiu mychione Feailley Ghaelgagh, arrane noa jeant ec Shorys as ta Crosh-ockle er ve jeant ec Chris as Julie.

Yn Whallag


Va Chalse ny ghooinney feagh, agh veagh eh smooinaght dowin as tra yiarragh eh red erbee, veagh eh kiart as creeney; cha dod eh lhaih yn Gailck as cha loayr eh monney Baarle, er yn oyr nagh row y Thie-Schoill ec Grenaby er ny hroggal derrey va Chalse ny ghooinney aeg; ny-yeih, v'eh mie-ynsit ayns dagh nhee dooghyssagh, as dagh cretoor feie, beiyn, eeanlee as eeastyn as phadeyrys ny h-emshir neesht. Ghow mee boggey mooar geaishtagh rish.

Ny sheyn denee mee jeh, 'Vel cloan erbee ayds Halse?’ 'Ta, kiare 'neenyn,' dreggyr eh, 'agh t'ad ooilley ersooyl nish. Gollrish ymmodee feallee aegey, er-lhieu dy vel yn vioys ayns shoh ro chreoie as s'goan ta'n argid. Cha nel mee goaill yindys orroo noadyr, dy beagh argid as y caa ayms, er lhiam dy jinnins y lheid cheddin. Ta Onnee my 'neen saa ayns Doolish gobbragh marish fuinneyder as begin j'ee baghey ayns y thie-fuinnee, myr shoh, cha vaikmayd ish derrey ny laghyn feailley ec y Nollick Beg. Ta ny three 'neenyn elley ain ooilley poost, 'nane ayns Sostyn as jees elley ayns America.

‘Ta Hommy er n-insh dou, t'ou dty wooinney-treoghe, as baghey marish dty huyr Paaie, gyn cloan erbee; atreih! Shen yn aght 'sy theihll shoh - shimmey peiagh kenjal as dooie gyn paitchyn erbee oc, as fir elley as cloan oc gyn moir dy kiarail er nyn son. Shione dhyt Fred Shimmin Yoe?', as dreggyr mee, 'Cha nee, agh ta mee credjal dy vel eh ny wooinney mie.' 'Ta dy firrinagh', choard Chalse rhym, 'Ta Fred graihagh er e chloan, as obbree mie neesht, oney, jeidagh as sheeylt, t'eh gobbragh ec y quarral er y clieau clagh-hryal, jannoo claghyn-mwillyn. Ta Fred er hurranse coayl mooar liorish baase e ven, as ta ny guillyn echey ro aeg dy hassoo er nyn gassyn-hene, agh t'ad feer ghraihagh er Eleanor, as ta lheid y ghooghys chenjal eck, er-lhiams dy gow Eleanor ad fo e skianyn myr moir-chiark!'

My ta Chalse feagh, cha noddym gra shen mychione Kirree; v'ee ny cabbarey agglagh, cha vod ee cummal e chengey as b'laik lhee clashtyn ooilley yn tutlerys as skeayley eh mygeayrt y naboonys, ny-yeih, v'ee gennal as kenjal dy liooar; dooyrt mee dy row Chalse ny wooinney creeney - cha dug eh geill da'n taggloo eck ny slooid ve scanshoil, bione mie da urree.

Nish haink shin er gerrey da'n Whallag as heill mee bare dou goll thie as cheet er-ash laa ny vairagh son yn oanluckey, myr shoh deam mee magh, 'Oie vie erriu, heem shiu ooilley mairagh.'

Vrish Jydoonee laa grouw as fliugh, agh myr d'immee mee choud's Grenaby scuirr yn fliaghey as va skell ny greiney ry-akin. Haink mee nyn guaiyl daa ghooinney veih Balley Sallagh, as v'adsyn goll dys y Whallag neesht; va'n derrey yeh braar-sy-leigh da Fred Shimmin, as y jeh elley ny cho-obbree marish ec y quarral. Cha nhione dooys ad, as cha row monney taggloo eddyr ain mychione yn oanluckey, agh dy cheau yn traa, loayr shin mysh bunnys dagh nhee elley fo'n ghrian.

Tra haink shin er-gerrey da'n Whallag, b'leayr dooin dy row ram sleih ayns shen roin, as v'ad bunnys ooilley nyn gheiney, as ymmodee fir-eeastee nyn mast'oc - cha beagh nyn maatyn faagail y phurt derrey lurg mean-oie.

Mysh kerroo oor roish munlaa, va'n choir-verriu er ny coyrt lesh magh as soit er daa stoyl, as eisht, lurg padjer as kiaulleeaght va'n choir-verriu er ny troggal er geayltyn shey deiney as hooill ad dy dree sheese y vayr. Lurg tammylt yinnagh yn chosheeaght scuirr as hroggagh shey deiney elley yn errey, as myr shen caghlaa shimmey keayrt er-raad dys Keeill Malew.

Va ram deiney geiyrt er y choir-verriu, as fer lurg fer aaloayrt ny kiaulleeaght hymn ny salmyn derrey rosh ad thie saggyrt Malew. Haink yn saggyrt aeg nyn guaiyl myr va shin goll shaghey, eisht chiaullee ad y shenn vardoon:

"T'ou caghlaa'n dooinney Hiarn gys joan, Ass ren Oo chummey eh;" "Cha leah's ta'n sarey raait 'chyndaa', Shegin biallys y ve." as myr shen rish daa raane elley. Va'n shenn saggyrt fuirraght orrin ec Giat ny Killagh as ghow eshyn yn Shirveish cheusthie yn Cheeill, agh ec lhiattee ny h-oaie ghow yn saggyrt yn oanluckey.

Va ennym yn saggyrt aeg noa, Yn Arrymagh Paul Bridgen, as va shoh yn chied traa v'eh er n'yannoo yn lheid. Nish, dy mennick lurg oanluckey, ta mee er n'akin yn saggyrt shooyl thie, fegooish fockle ny greim ny laue er son ny dobberanee ec yn oaie; agh cha nee Paul Bridgen - hannee eh marish ooilley ny feallee ec yn oaie, goaill nyn laueyn lesh kuse dy ockleyn gerjagh as erreeish, er lheh gys yn ard 'er-dobberan Fred Shimmin.

Lurg yn oanluckey hooill mee thie dys Ballakeigan harrish ny magheryn, as gyn ourys, veagh ymmodee kynney as caarjyn ec y Rheeast son lhongey, as veagh Eleanor ny ben-aarlee as tendreil ec y voayrd, agh va shiartanse jeh ny eeasteyryn shooyl veih Malew dys Ballachashtal dy cheau nyn draa ayns thie-lhionney, eisht ragh ad er-boayrd nyn maatyn ec mean-oie.

Laa ny vairagh, haghyr eh dy daink mee ny whaiyl yn saggyrt aeg as hooill shin cooidjagh trooid Straid Malew, as v'eh gennal, kenjal as graysoil dou, gyn corvian ny moyrn. Shoh yn saggyrt, stroohene, dy yannoo obbyr ny mast' sleih-cheerey Manninagh dooie, ruggit ayns skeerey Andreas as er ny ynsaghey ayns yn Ard-Schoill Killagh ec Cooyrt yn Aspick, ny scoillar mie 'sy Ghailck, mie ynsit ayns y Lioar Chasherick as y Lioar Phadjeryn, agh erskyn ooilley flahoil ayns Gailck ny theay.

Va'n saggyrt aeg er ny phointeil dy chooney lesh yn chenn saggyrt ayns e obbyr 'sy Skeerey' as dy ve Mainshter y Schoill neesht.

Ta'n Thie-Schoill noa ec Grenaby ayns daa ayrn; ta'n kione sheear yn ynnyd-vaghee cour Mainshter y Schoill, agh ta'n saggyrt aeg baghey ayns shamyryn ec Ballakilley, tessyn y raad veih Keeill Malew, myr shoh ta ben baghey ayns y thie-schoill dy chummal y voayl jesh as glen, as t'ee abyl dy ynsaghey paitchyn dy choontey, as screeu as lhaih beggan dy Vaarle. Baarle, dy jarroo! Cha nel ad ynsit dy lhaih nyn ghlare-hene, ta'n Aspick as ymmodee deiney ooasle ny hoi. Nearey orroo, agh cha nhegin da chengey ny mayrey ain geddyn baase, nar lhig eh Jee! Laa ennagh bee Manninee ayn mie ynsit ayns glaraghyn as Gailck Vanninagh hoshiaght ny mast'oc, as bee ad feer voyrnagh assjee.

Va'n saggyrt aeg freayll garran ec Ballakilley cha row eh ec y schoill dy chooilley laa er yn oyr dy begin da cur shilley er e hioltane 'sy cheer, as b'lias da goll er-mooin chabbil; ta Malew yn skeerey smoo ayns y sheadin Rosien.

Va mish geearree dy row garran lhiam-pene dy gholl seose as neose dys y Whallag, agh atreih: cha row eh agh smooinaght fardailagh; cre voish oddins geddyn argid dy liooar dy chionnaghey garran, jeelt as reddyn elley ass faill moal ec fer-obbree gollrhym-pene, my wooinney boght? 2

Nish, va biljyn mooarey ec Balladoole er nyn lhieggey sheese ayns gaalyn ny geurey, as laa dy row dooyrt y Mainshter, 'Shegin da'n fuygh ve er ny saaual ayns darragyn as freaylt cour conney-fuygh son yn aile.'

Myr shen va'n obbyr er ny choyrt orrym-pene as er y gareyder as va shin saaual rish daa laa as ny smoo; va'n obbyr feer chreoie as va shin gollish dy trome. Tra va'n obbyr jeant, va ny darragyn er nyn goyrt ayns thie-stoyr, as dooyrt y Mainshter, 'S'mie shen, ta shiu er n'obbraghey dy creoie' gow shiu kuse jeu er son eu-hene.'Hug shin nyn mwooise da, as va shin goaill daa ny three meeryn myr hooill shin thie lurg nyn obbyr dagh laa. Dy aighoil, cha vaik y vainshter c'wooad darragyn ghow shin ersooyl, as cha vrie eh jin noadyr.

Heose ec y Whallag, cha beagh monney fuygh oc dy lostey er yn aile agh mooirchooryn veih'n traie ec Lhag ny Killey, as ta shen jurnaa liauyr as doillee, myr shen dinsh mee da Hommy dy heet neose dys y thie ain 'syn astyr lesh daa vaskad er-mooin y garran as dy ghoaill paart jeh'n stoyr ain-hene.

Tra haink Hommy dys nyn dhie, va'n garran er ny choyrt 'sy vagher er-gooyl y thie choud's va shin giu bine dy yough as loayrt ry-cheilley son tammylt. Eisht dooyrt Hommy, 'Hoshiaght, lhig dou gra dy vel mee mooarane kianglt booise dhyt son y conney-fuygh, as ta mee shickyr dy n'yiarragh my voir yn lheid cheddin, agh ta red elley aym dy ghra; gooin lhiat y tholtan enmyssit Ballaskeig? Begin dou goaill rish nagh bione dou yn boayl shen, as ghow Hommy er, 'Scummey shen, Yoe' agh va yn boayl lesh Juan y Cleator as hie eh marish e ven as queig paitchyn ersooyl dys Canada, as va dy chooilley nhee er ny 'aagail da Rob Kinry fer-mooinjerey echey. Nish cha b'aillish Rob dy vaghey ayns shen as v'eh ro chercheenagh dy vaarail argid erbee dy reayll y thie jeen, as dy gerrid huitt yn mullagh-thooit stiagh.'

'Nish ta fys ayd, ta eie aym dy gheddyn poost, agh cha bee shen rish daa vlein foast; ny yeih, b'laik lhiam dy darragh oo marym dy chur shilley er y voayl as insh dou vel eh feeu red erbee ny dyn; ta mee credjal dy beagh Rob Kinry booiagh dy liooar dy gheddyn rey rish. T'ou uss dty heyr-thie, as mie ynsit ayns troggal thieyn, as s'lias dou dty choyrle mychione karraghey as aa-hroggal y thie, c'red t'ou gra Yoe?'

'Nee'm my chooid share dy chooney lhiat Hommy, agh insh dou, c'red ta dty voir smooinaght er y chooish? Vel oo er n'imraa red erbee r'ee? Mannagh vel oo er loayrt veg, shegin dooin goll dy cheilley as taggloo r'ee mychione Ballaskeig. My vees ooilley dy mie, higgym dys yn Whallag moghrey Jesarn.'

Ve nish gaase dorraghey, as lurg da'n garran ve er ny laadey lesh ny darragyn, dooyrt mee 'Bare dhyt goaill yn londeyr aym, er aggle dy darragh oo dty whaiyl assag, ny kayt-feie, verragh aggle er y gharran. Oie vie ort as ny jean siyr; cur my vannaght da'n voir ayd.'

Moghrey Jesarn va mee ec yn Whallag reesht, as va laa braew grianagh ayn, as honnick mee dy row kuse dy eirinee foast cur lhieu yn ouyr; dy-cadjin veagh ooilley yn arroo sthie roish nish, agh va dy chooilley nhee anmagh mleeaney, kyndagh rish rouyr dy liaghey 'syn Arragh.

Va Benainshter Keniagh ny lomarcan ayns y thie gaarlaghey lossreeyn dy yannoo brot, as tra honnick ee mish dooyrt ee 'Moghrey mie ayd Yoe, cha liass dou gra 'Cre'n aght ta shiu?' er yn oyr dy vel oo jeeaghyn cho mie; dy jarroo, ta mee credjal dy vel oo gaase ny saa dagh traa ta mee fakin oo. C'red ta'n naight ayd jiu? Skeeal elley mychione ny smuggleyryn?'

'Cha nel red erbee noa aym, y charrey veen, agh nagh vel oo er chlashtyn dy vel yn shenn 'er-lhee Keggin er n'gheddyn baase? V'eh er ny oanluckey ayns y Ruillick Valew laa chaie, ec y chenn eash jeh kiare feed blein, ga dy row eh ny vartar rish bleeantyn lesh aacheoid, s'yindyssagh shen nagh nee?' 'She, dy jarroo,' dreggyr ee, 'agh s'doogh lhiam nagh vaikmayd arragh eh. Mysh jeih bleeaney er dy henney heeagh shin eh er-mooin cabbyl goll


3

shaghey; v'eh ny ghooinney mie as kenjal as cha ghoghe eh argid erbee veih ny feallee boghtey heose ayns shoh. Dy derragh eh shilley er y Whallag, yinnagh eh soiaghey jeh kuse d'oohyn-kiark, as ny cheayrtyn ghoghe eh bine dy yough marin, ny bainney-geayr. By haittin lesh bainney-geayr, 'te ny share ny jough erbee elley ayns y theihll,' yiarragh eh.'

Eisht vrie mee urree, 'Vel Eleanor mygeayrt?' 'O, ta,' dreggyr ee, 'ta Eleanor as Kirree ayns y stabyl speeiney eeanlee-kiark dy ghoaill dys y vargey moghrey Jecrean, as bee eean kiark ayns y phott jiu dy chur blass da'n vrot. C'red t'ou coontey jeh shen, Yoe?'

'Eean ayns y phot, dy jarroo! Vel yn laa jiu red ennagh er-lheh?' dooyrt mee, 'ta, my charrey’ dooyrt ee, 'ta'n laa jiu yn laa ruggyree aym, agh cha nel mee ginsh dhyt yn eash aym, er-lhimmey dy ghra - erskyn nane as feed. Ta Eleanor dellal marym myr dy beign my ven aeg reesht, as shegin da ve lhongey mie jiu; s'mie shen; ta laa ruggyree leshtal mie dy liooar son eean ayns y phott, nagh vel?' as v'ee garaghtee dy gherjoil.

'Shegin dou gra corp as slaynt dhyt,' dooyrt mee. 'Dy bannee Jee shiu lesh E vannaghtyn s'berchee, slaynt, shee as maynrys rish ymmodee bleeantyn smoo, as s'mie lhiam dy daink mee neose ayns shoh jiu, as veign booiagh dy beagh meer dy 'eill-eean cour moddey jollyssagh gollrhym-pene.' Eisht, choud's va mee loayrt rish y chenn ven, haink Eleanor sthie lesh yn eean-rooisht as v'ee gearey reesht, hug ee failt gennal orrym ga dy row shenn eaddagh moee, as v'ee coadit ayns clooie. 'Moghrey mie ayd Eleanor,' dooyrt mee, 'ta reddyn ec Hommy as mish dy resoonagh magh mayrt mychione tholtan Ballaskeig, as lurg shen foddee hig oo marin as ceau sooill er y voayl.'

'Mie dy liooar,' dreggyr ee, 'agh fuirree erriu; hoshiaght, lhig dou caghlaa my eaddagh as glenney mee-hene.'

Haink ee er-ash jeeaghyn cho jesh as bioyr as v'ee rieau, lesh lieckanyn gollrish ooylyn ruissagh, as dinsh Hommy r'ee dy row eie echey dy chionnagh tholtan Ballaskeig, as dy yannoo eh cooie myr ynnyd-vaghee cour echey-hene as e ven-phoosee tra veagh ad er nyn boosey. Va Eleanor ayns coardailys rish yn eie, agh v'ee imneagh mychione yn argid dy eeck er y hon, as va ourys eck nagh voddagh Hommy jannoo wheesh obbyr, ny yeih, er-lhiam dy row ee shickyr ayns e cree dy derrins my choyrle da as cooney lesh y guilley ayns ymmodee aghtyn. Bione dou Hommy, v'eh ny obbree mie, as cha ghow eh aggle roish obbyr creoie, as foddee dy jeanym seyr-thie as masoonagh jeh Hommy foast.

Eisht dooyrt Eleanor rooin, 'Ta red elley nhegin dou gimraa; ta my voir ny shenn ven as dy goghe ee baase, veagh yn Whallag lesh Chalse, as baillym dy gheddyn thie er my hon hene, as quoi ec ta fys? Foddee, Hommy, bare lesh dty ven-phoosee, Maud Kinnish, baghey ayns Ballachashtal, yn voayl aynsyn v'ee er ny ruggyr as er hroggal seose.'

Nish va'n 'olleeaght er ny lhiggey magh! Cha dinsh Hommy dou ennym ny ben-charrey echey, as cha nel mee goaill yindys er shen! Ta Maud gobbragh myr caillin-whaaley, as ta mee goaill aggle nagh beagh ee ny ben chiart cour Hommy; ny slooid dy goghe Hommy obbyr as ynnyd-vaghee ayns y Valley. Ny yeih, ta Hommy aeg dy liooar, as ta palchey dy eeastyn elley ayns y cheayn, as cha nel ad naisht foast noadyr.

Cha row red erbee elley dy ghra, as dooyrt Eleanor, 'Lhig dooin goll sheese as ceau sooill harrish y voayl;' as hie shin cooidjagh sheese dys y tholtan; agh tra honnick Eleanor y foaynoo er Ballaskeig, v'ee bunnys keayney as d'eam ee magh, 'Shee bannee mee! Bare dooin lhieggey sheese eh dy bollagh dys y thalloo, as troggal eh ass-y-noa.'

'Ta shen dy chiart yn red yinnins lesh,' dreggyr mee,' va ny shenn thieyn ayns shoh er nyn droggal lesh cray ny laagh as mullagh yn thie thooit lesh coonlagh. Cha nhyrrys dy row ad bog, feayr as fliugh.' 'Sassey dhyt dy ghra shen Yoe, agh cha nel argid ec peiagh erbee ayns shoh dy hroggal thie dy kiart'' dooyrt Eleanor. 'Ta ram jeu cosney palchey argid ass smuggleyr, as baarail ooilley er lhune as liggar, gyn smooinaght er gerjagh as foays nyn mraane as cloan,' dreggyr mish. 4
'Cha nel oo cairagh, Yoe, foddee dy beagh sleih yn lheid shen ayns ny baljyn, agh ta feallee ayns shoh feer voght, as kuse jeu ta er hauail punt ny ghaa ersooyl dys buill elley. Cha nel eh feeu jummal argid er tholtanyn gollroo shoh, er lhieu,' dooyrt Eleanor.

'Ny bee corree rhym my chree,' dooyrt mee, 'agh dy beagh Ballaskeig er ny hroggal reesht, shegin da ve jeant dy kiart, lesh sclateyn veih'n quarral ec Barrule as mortyr-eayl. Va Cashtal Rosien er ny hroggal lesh mortyr yn lheid shoh, as jeeagh cre choud as t'eh er hassoo: Aghterbee, Eleanor, ny bee er dty voirey mysh y chooish; faag dy chooilley nhee dooys, as er-lhiam nagh beagh y chooid dy hroggal lesh feer chostallagh.'

Hie shin er-ash dys y Whallag as dinsh Hommy da'n warree echey c'red v'eh kiarail dy yannoo, agh smooinee ish dy row Hommy er n'gholl ass e cheeayll as cha dug ee money geill da'n taggloo echey, v'ee fuirraght rish e lhongey-ruggyree.

Ghow shin ooilley soylley jeh'n vrot as feill-eean, derrey va shin ooilley er n'gheddyn nyn saie; va mish cho lane as mollag! Eisht keayrt elley va traa dy ghra Oie Vie as goll thie, agh myr va mee shooyl ersooyl, dyllee Eleanor, 'Ny jarrood yn Vheillea ec Thie-Schoill Grenaby fastyr Jerdein shoh cheet.'

Tra rosh mee thie va Paaie fuirraght rhym as v'ee jeeaghyn feer treih, myr shoh dooyrt mee r'ee 'C'red ta jannoo ort, my chree?' agh cha dreggyr ee veg rish foddey dy hraa, eisht haink y chooish assjee myr thooilley: 'Yoe veen, cha s'aym c'red dy ghra rhyt fegooish cur guin as angaaish ort. Ny bee corree rhym, agh bee kenjal as meen dou, ta mee er n'gheddyn yindys mooar as ayns aght, beggan booilley - ta dooinney er hirrey orrym dy ve er my phoosey rish! Cha dug mee freggyrt rish, er-lhimmey dy ghra dy nhegin dou loayrt mayrt roish my voddym gra red erbee rish.

Va mee gaase corree as eadoilagh, as denee mee j'ee, 'Quoi yn dooinney shoh cho brynt as daaney, as caid ta'n chooish er n'gholl er?'

'Fuirree ort Yoe, ny bee cho siyragh,' dooyrt Paaie. 'Ta fys ayd dy vel mee er reayll thie dagh moghrey as ny cheayrtyn gys anmagh 'syn astyr, rish bleeantyn nish, da Mainshter Cannell ayns Straid Cairbre; t'eh ny vanceyr as v'eh baghey marish e voir derrey hooar ee baase, as cha row eh rieau poost. T'eh yn ynrican mac, gyn shuyraghyn ny braaraghyn elley. T'eh ny ghooinney-seyr doaieagh as feer chenjal dooys; as er-y-gherrit t'eh er choyrt dou ny smoo d'argid na'n faill cadjin aym, as fastyr jiu hug eh yn feysht orrym. Cha row eie erbee aym dy row eh smooinaght orrym ayns yn aght shen. Va mee my host; gyn fockle dy ghra rish, as dooyrt eh - 'Cha nel mee jerkal rish freggyrt nish, agh ta mee guee erriu dy smooinaght er y chooish, as lurg ta shiu er reaghey reddyn mychione dty vraar Joe, eisht cur fys dou my sailliu.'

Eisht dooyrt mee, 'Gooin lhiat, Phaaie, yn laa hug mee enney da Hommy Gorry, nagh row fys aym kys oddins goll er dt'egooish? Cha row shen brynneraght, v'eh yn irriney, agh, my t'ou shickyr dy bee oo maynrey as booiagh marish yn dooinney shoh, ny lhig dou ve my lhiettrymys dhyt.'

'Yoe veen,' dreggyr ee, 'ta mee er-craa lesh aggle roish y chooish, s'cummey dou cre'n aght yiarragh sleih mychione-poosey rish dooinney er-coontey jeh'n argid echey, as reddyn elley goanlyssagh; agh ta Mainshter Cannell ny ghooinney ooasle mie-ynsit, as cha nel mish agh ben ny cheerey, kys oddins gleashaghey mastey sleih jeh foaynoo mooar? AGH ERSKYN OOILLEY, CHA NEL MEE GRAIHAGH ER!" 'Poosey fegooish graih?' 'Cha nee, Yoe. Cha jeanym poosey rish, agh - Jean oo cheet marym dy loayrt rish Mainshter Cannell? Foddee dy doig eh cre cho lajer as ta'n chiangley eddyr ain!' 'Mie dy liooar Phaaie,' dooyrt mee, 'higgym mayrt fastyr mairagh, as ta mee erskyn towse booiagh nagh gaillym my huyr veen.'

Bwooise da Phil Kelly reesht son scannal shoh stiagh ‘sy cho-earrooder echey as kiartaghey eh beggan. 5 Scruit ec Juan y Geill

Cooinaghtyn Millish er Laghyn Maynrey
Gaelg as Baarle veih’n lioar giarrag Markys Braide.


From Philip Quayle - Some Manx fishermen were smuggling pepper into Scotland. Their boat was searched and they were arrested. The Skipper as they were being marched off by the police turned to his crew and said - “Loo yn vreag ta mee goll loo yn vreag, nee mayd myghin voish yn Dooinney Mooar, cha jean mayd geddyn myghin erbee voish y jouyil shoh.

‘preisagh’ - busy (more appropriate than ‘tarroogh’).
‘tite’ - nipped or taken
‘homs’ or ‘hums’ - a feed

From Caesar Cashin - ‘glathag’ or ‘glassag’ - a harry crab
‘partan sooill’ - a crab about 1/4 inch which gets into an oyster i.e. a parasite
‘ten haughtee’ (pronounced hawktee) or ‘kione ny hughtee’ a bank of gravel left by tide
‘ta mee oaylley’ or ‘oayllaghey’ - I am used or accustomed

Said by CC of the Ardjaghan (Archdeacon Kewley) -
“T’eh goll rish shynnagh jeeaghyn trooid rhennagh.” (a knife to his ‘faasaag rastagh).

‘goo’id save lesh’ - as it pleases him ‘gooint’ (pro. gewnt) - worn
‘kercheen’ - an underling, a wastrel ‘quint’ - a sudden pain
‘wooiagh (pro. wee-ock) willing, pleased.
HK used to say bwooiagh (pro. bwoy-ock

‘cha vaill eh’ (pro. vell) - he will not fail ‘chieltyn’ (pro. kel-chin) - no definition given perhaps a mis spelling of concealing, secreting
‘er-my-lheh’s’ - on my side

From Harry Kelly - ‘keenagh’ - moss, ‘shie’ - a bit of a shower,
‘baagh’ (pro. bay-eck - a beast
‘ta cork mirrilagh echey’ - he has a bad cough. ‘feie’ (pro. fayee) - wild
‘ta druight (dthrook) trome er y thalloo jiu’ - there’s a heavy dew on the ground today ‘argid ruy’ - copper ‘argid glass’ - silver

Gow my leshtal dy vel shoh beggan meshtit reesht, agh myr dooyrt mee ‘sy raie shoh chaie bare dou cur diu ooilley va scruit echey.

Tashtey dy argid son Gaelg noa

Choard Undinys Eiraght Vannin dy chur er bun tashtey dy argid vees goll er geeck da Gaelgeyryn nee screeu ayns Gaelg. Nee’m as Brian Stowell stiurey yn chooish shoh, as myleeaney ta kiare thousane punt er ve currit da’n chooish.

Son shickyrys ta feme ain er keeadyn dy lioaryn noa son: 1) paitchyn, 2) adsyn ta gynsaghey y Ghaelg as 3) shinyn ta flaaoil ‘sy Ghaelg. Shen yn aght ta mee smooinaghtyn er scoltey yn argid - shen dy ghra mysh £1,300 son 1), 2) as 3). Cur fys dou ny da Brian ny chellvane orrym my t’ou arryltagh dy chooney lesh shoh my sailt.
Myr sampleyr:
1. Screeu skeeal ‘sy Ghaelg son loayrtee flaaoil - 20,000 fockle (mysh £450)
2. Screeu skeeal son sleih ta gynsaghey Gaelg - 10,000 fockle (mysh £225)
3. Screeu skeeal ny ghaa son paitchyn aegey - 1,000 - 5000 fockle (£20 - 100)

6
Feailley Ghaelgagh

Hed Feailley Gaelgagh er cummal veih’n 21ed - 28oo, Mee Houney, as bee cummey yn ‘Eailley gollrish yn cummey v’ayn nurree. Bee cuirraghyn kiaullee, ceiliyn, leaghtyn, sheshoonyn kiaullee as ynsee, as taishbynysyn as co-hirraghyn.

Mleeaney ny smoo na ny bleeantyn er n’gholl shaghey, ta kiaull, daunsin as arraneyn tradishoonagh Vannin goll er ayns aght feer bioyr as niartal, as ta mee shickyr dy ver ny Manninee jeih-varel er ny kiaulleyderyn vees cheet voish Nalbin as Nerin. Bee ellynyn ny s’troshey ‘syn ‘Eailley shoh, as s’treisht lhiam dy bee shoh feer speedeilagh. Tooilley fys voym er 834844.

Claare yn ‘Eailley


Jesarn 21ed. Seshoon Ynsee ny h-Aegid Ec Scoill Vallacottier, veih 2.30 - 5.00 sa.
Oie Arraneys. Gow arrane ‘sy Thie Bane, Purt ny h-Inshey, ec 8.30 sa.
Jedoonee 22oo. Fastyr Foslee Caarjyn ny Gaelgey
ec yn thie oc ayns BallaKeeillEoin. Co-whaiyl Gaelgagh ec Halley ny Saasilee, BallaKeeillEoin veih 6.00 - 8.00 sa . Bee sleih ta gobbragh da’n chengey loayrt mychione nyn obbyr.
Jelune 23oo. Leaght y Ghaaue.
Nee peiagh ennagh yn leaght shoh y livrey, ec Halley ny Saasilee, Ballabeg, ec 7.30, boayl ta ny brastylyn goll er cummal. Bee yn leaght livreit ayns Gaelg dy bollagh.
Jemayrt 24oo. Semineyr mychione ynsaghey trooid Gaelg - tooilley fys ny s’anmey.
Jecrean 25oo. Oie Ghaelgagh
Dy-chooilley Ghaelgeyr ‘sy theihll ec Ynnyd Bluckan Coshey Skylley Maayl, ec 8.00. Kiaull, cooish as boayrd bee.
Jerdein 26oo. Laa Foslee yn Vooinjer Veggey
ec Braddan, 11.00 sv - 1.00 sa. Leaght Ned Maddrell. Nee Dr Nicholas Williams yn leaght shoh y livrey ec yn Thie Tashtee, Doolish, ec 7.15. Nee eh loayrt mychione eieyn greesaghey son y Ghaelg! Oie Chiaullee. Nee fir chiaullee as arraneyderyn voish Mannin, Nalbin as Nerin, cloie kiaull as goaill arraneyn veih ny cheeraghyn Gaelgagh, ec 9.00, ec yn Thie Oast Wiggynnagh, Balley Chashtal.
Jeheiney 27oo. Kiaull as Arrane son Scollagyn.
Hed possan beg mygeayrt ny scoillyn, soilshagey da ny paitchyn kiaull as arrane ny cheeraghyn Gaelgagh. Cruinnaght Ghaelgagh. Cuirrey-kiaullee ec y Thie Tashtee, 7.30. Arraneyderyn as fir chiaullee voish Mannin, Nerin as Nalbin.
Jesarn 28oo. Kiaull, Arrane as Bee. Thie Oast Wiggynnagh, Balley Chashtal, ec 12.30. Giense Mooar. Daunsin, kiaull, arraneyn as y lheid. Arthur Caley ec yn thie oast Glion Helen.

RAM TAGHYRTYN ELLEY ‘SY CHIAGHTIN!
8

Arrane Shiolteyragh
Focklyn: Shorys y Creayrie. Car: tradishoonagh ass yn Ghiarmaan

Lhig dooin goaill arraneyn jiu, my chaarjyn
Iumayd jough as feeyn as goaill nyn saie!
She ny glionnaghyn vees goll er troggal
Son she’n chooish ain reaghys mayd dy mie!

Cochiaull:
Dooys dty laue, my ghraih
Dooys dty laue, my ghraih
Slane lhiat, my ghraih
Slane lhiat, slane lhiat, my ghraih, graih my chree!
Ta shin shiaulley, nish ta shin shiaulley
Ta shin shiaulley noi ny Sostynee, Sostynee!
Ta shin shiaulley, nish ta shin shiaulley
Ta shin shiaulley noi ny Sostynee, Sostynee!
Ahoi!

Dy beagh yn skeeal cheet hood dy ren mee tuittym
As dy row mee caillt dy dowin sy cheayn
Er-my-hon’sa na jean coe ny keayney
Agh dy smooinaghtyn er Mannin Veen!
Cochiaull:

S y C Mean Fouyir, 1998


Karraghey ny Brishaghyn


Ec yn Thie Tashtee, Doolish, Jesarn, 7oo Mee Houney, 10 sv - 5 sa hed scoill laa er cummal enmysit ‘Karraghey ny Brishaghyn. Nee’n Arrymagh Thomson stiurey yn laa shoh va reaghit eddyr Coonceil ny Gaelgey, Laare Studeyrys Vanninagh as yn Greinneyder. Bee Robert loayrt mychione aghtyn cooie dy chroo focklyn noa ayns Gaelg Vannin.

Bee yn laa reaghit ayns daa ayrn. ‘Sy voghrey bee Robert ynsaghey dooin ny aghtyn ta Coonceil ny Gaelgey jannoo ymmyd jeh tra ta focklyn noa goll er croo oc, as ‘syn astyr bee caa dooin jeeaghyn er sampleyryn jeh focklyn crooit, as foddee croo fockle ny ghaa noa.

Ta ram focklyn ayns Gaelg son reddyn noa-emshiragh nagh vel ry-gheddyn ayns Gaelg Nalbin ny Nerin, as shegin dooin cur nyn mooise da Coonceil ny Gaelgey son shen. Lurg yn laa shoh, bee eer ny smoo focklyn noa-emshiragh ain! 9

Aundyryn Gaelg Vio!


Reesht ta mee guee ort dy screeu rhym ny chellvane orrym ny er Brian as cur fys dooin quoi ta’n reih ayd son ny aundyryn shoh mleeaney.

Ta tree sorch dy aundyr t’ayn:

1. KIONE Y SKER - currit dy bleinoil liorish Treisht Conister, ta’n aundyr shoh son Gaelgeyr t’er n’yannoo obbyr feer speedeilagh son y Ghaelg ayns aght dooghysagh as bioal. Nurree hooar Joan Caine shoh dy chur booise jee son ooilley’n obbyr t’ee er n’yannoo screeu skeealyn, ynsaghey y Ghaelg da sleih aasit, as obbyr foaysagh son Caarjyn ny Gaelgey.

Va Leslie Quirk as Juan y Crellin er cosney yn aundyr shoh er ny bleeantyn t’er n’gholl shaghey, son obbyr niartal t’ad jannoo son y Ghaelg.

Yn nah cheayrt t’ou geearree kionnaghey red ennagh er HP, soilshee dty wooise da Treisht Conister, as jean ymmyd jeh ny shirveishyn oc!

2. GAELG VIO - SHESHAGHTYN - va shoh currit er bun nurree as t’eh currit da colught, sheshaght ny rheynn y reiltys t’er n’yannoo ymmyd jeh’n chengey ain myr chengey bio as ayns aght ymmydagh da’n Ghaelg.

Ren Andrew Millichap as Skianyn Vannin cosney shoh nurree, as reeshtagh lhisagh shin cur nyn milley bwooise da ny co-lughtyn shen - kionnee dty stoo thie veih Millichap, as dty higgadyn voish Skianyn Vannin!

Chroo Millichap soilshean son y Radio ooilley ayns Gaelg, as ta Gaelg ry-akin as ry-chlashtyn ayns aght cooie ayns ram buill ec Skianyn Vannin.

3. GAELG VIO - PEIAGH - Currit er bun nurree, t’eh currit da peiagh ennagh t’er n’yannoo ymmyd jeh’n Ghaelg vio Vannin ayns aght ymmydagh. Chosn Brian Rae yn aundyr shoh nurree. My ta fys ayd t’eh cliaghtey gra ‘Moghrey Mie’ er y radio tra t’eh ymskeaylley fashnys ny h-emshir.

Bee briwnys jeant er shoh roish mean Jerrey Fouyir as myr shen ta shin geearree faaueyn voyd roish yn hoghtoo laa jeig Jerrey Fouyir.

§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§


Ta Dhooraght clouit liorish yn Cheshaght Ghailckagh, as ta Phillie Gawne chymsaghey as gaarlaghey ny artryn. Screeu rishyn gys Thie Vaddrell, Cregneash, my ta art, drane, skeeal ny eie erbee ayd son Dhooraght.

10