DHOORAGHT

Earroo 24 Yn Cheshaght Ghailckagh Mee ny Nollick 2001
Chellvane: 834844 Post L: [email protected] Screeu rish: Thie Vaddrell, Cregneash

Nollick Ghennal erriu ooilley as s’treisht lhiam dy bee blein noa feer vie ain! My vees eh gollrish y vlein shoh chaie gyn ourys bee blein mie ayn. Phillie

Araid Illiam Dhone


Vanninee, chaarjyn, she Illiam Dhone mish. Ta mee my hassoo er nyn meealloo myr my Vanninagh dooie as mie. Shimmey keead dy vleeantyn ta shin er ve fo'n smaght jeh joarreeyn - ny Loghlynnee, ny h-Albinee as ny Sostynee. Rish ymmodee bleeantyn nish ta shin er ve fo smaght ny Stanleeyn as yn Stanlagh Mooar as nyn dranlaase scryssoil.

Cha nel ny Stanleeyn agh nyn bossan elley dy vaarlee t'er jeet dy chur keeshyn orrin as dy gheid nyn dhalloo liorish gastyral cummaltys ny straue. Agh fodmayd goaill boggey jiu er yn oyr dy vel caa ain dy 'eaysley shin hene veih'n smaght shoh as dy gheddyn rey rish nyn dranlaasee.

Ta shin er n'gheddyn naight dy vel yn Stanlagh Mooar marroo. T'eh er ve currit gy baase ec Cromwell ayns Bolton. As nish ta Ard-whaiyl Hostyn cooney lhien. Ta conaant er ve jeant eddyr Curnal Duckenfield as mish. My ver shiu seose yn Cashtal bee shiu seyr as cummayd nyn shenn chliaghtaghyn as seyrsnysyn. T'eh er chur dou e vreearey. Lhig dooin cur nyn dreisht ayn.

Cha nod shiu shassoo noi'n çheshaght chaggee shoh as gowee ad yn Cashtal er egin my s'ymmyrçhagh eh. Cur-jee seose dooin yn Cashtal.

Ny lhig-jee yn 'uill jeh Manninee ve deayrtit kyndagh rish ammys ass ynnyd da'n ven Rangagh ghoanlyssagh shoh ta foast cummal Cashtal Rosien ayns ennym Stanleeyn.

Ayns ennym Yee, ta mee geearree er dy-chooilley Vanninagh dooie dy 'aagail yn Cashtal. Tar-jee stiagh marin as lhig dooin goaill greim er nyn erree hene.

Irree seose Vannin! Peddyr Shimmin

O’DONNELL AYNS MADRID


Tra va mee ayns Madrid rish y chied cheayrt, ayns Mee ny Nollick ‘sy vlein nuy keead jeig nuy jeig as kiare-feed, lhaih mee co-akin lesh dooinney ta tayrn cartoonyn son pabyryn naight ‘sy Spaainey. Ta’n ennym Antonio Fraguas er y dooinney shen. Dooyrt eh dy row eh ruggit ‘sy Thie Lheihys Moiraghys O’Donnell ayns Madrid. Ghow mee yindys er y fys shoh – ta boayl ayns Madrid as v’ad gra O’Donnell rish! Honnick mee cowrey rish Calle de O’Donnell (Straid O’Donnell) tra va mee goll er barroose da’n phurt aeragh, neesht. Keayrt elley, lhaih mee dy vel Stashoon O’Donnell ‘sy raad-yiarn fo halloo ‘syn ard cheddin. Cre’n fa dy vel buill enmysit O’Donnell ayns Madrid?

Er y gherrid, lhaih mee lioar mychione ny Hellanyn Canaaragh. Va cabdil ‘sy lioar shen enmysit "Aigh ny Yernee." Lhaih mee dy row O’Donnell ennagh Ard-vinishter ‘sy Spaainey ayns mean y nuyoo cheead jeig.

Va Leopoldo O’Donnell ruggit ayns Santa Cruz de Tenerife ‘sy vlein hoght keead jeig as nuy. Reir y lioar shen, ‘sy traih cheayrtagh Lonely Planet, dy jagh y lught thie O’Donnell gys Tenerife lurg Caggey ny Boyne ‘sy vlein shey keead jeig jeig as kiare-feed. Ny yeih shen, s’moo cosoylagh dy jagh ad gys shen rish Chea ny Heearlaghyn ‘sy vlein shey keead jeig as shiaght.

Tra va Leopoldo O’Donnell ny ghooinney aeg, daag eh ny Hellanyn Canaaragh as haink eh dy ve sidoor ‘sy Spaainey vooarheeragh. Dirree eh trooid ny keimyn, as hug eh er bun shiartanse dy irreeyn magh. Haink eh dy ve yn Ard-vinishter ‘sy vlein hoght keead jeig shey jeig as daeed. V’eh yn Ard-vinishter rish daa cheayrt elley, neesht. Ga dy row O’Donnell ny chooidjeyder firrinagh jeh’n Ven-rein, y Nah Isabel, hug ee y bayr da ‘sy vlein hoght keead jeig shey as tree-feed. Cha row y Ven-rein coardail rish e ymmyrkey sheeoilagh dy liooar rish ny condaigee. Ansherbee, daag O’Donnell y Spaainey, as hooar eh baase ‘sy Cheer Bascagh twoaie ‘sy vlein er giyn.

Ta Calle de José Murphy (Straid Jose Murphy) ayn ayns Santa Cruz de Tenerife, as t’ad gra Calle O’Daly rish yn ard straid jeh Santa Cruz de La Palma. Son shickyrys, ta La Palma fer elley jeh ny Hellanyn Canaaragh. Ren mee lhaih dy daink O’Daly dy ve berchagh er yn oyr dy row ram corranyn buigh lhiasit ny creckit echey.

Allen Moore


Lioar mychione Gaelg Eeley


Hooar mee screeuyn veih Albinagh ennagh ren cur dou fys mychione lioar scruit liorish Seumas Grannd mychione y Ghaelg voish Eeley. Ta’n lioar jeeaghyn er ymmodee focklyn as raaghyn vein Eeley as cur lhieu focklyn as raaghyn ta corrym roo veih ardyn elley ayns Nalbin as veih Mannin as Nerin neesht. Ta’n lioar feer anaasagh ta’n Albinagh gra as t’eh ry-gheddyn veih Rheynn Celtiagh, Olloo Scoill Aber Don as t’ee costal mysh £10.00.

Vel peiagh erbee er nakin ee? My vees eh lhaihit ec peiagh erbee veigns feer wooiagh dy chlou dty varelyn urree ayns Dhooraght 25.
Phillie

Aavioghey Ewnish (Hebrew)


Choud's ta fys ain, she Ewnish yn ynrican çhengey ren rieau goll er aavioghey dy kiart. Ta sleih gra dy ren Fynlannish, Sheckish as Faaroish goll er aavioghey, myr sampleyryn. Agh, dy firrinagh, ga dy row ny çhengaghyn shen ayns stayd faase keayrt dy row, cha row ad bunnys marroo. V'ad goll sheese, son shickyrys, agh va foast loayrtee dooghyssagh dy liooar ar mayrn. Ren cooishyn politickagh as cooishyn tarmaynagh çheet dy ve ny share as cha row ny çhengaghyn shen er raad y vaase arragh (agh foddee dy bee ad marrooit ec Baarle ny çhengey elley sy traa ry-heet).

Cha row Ewnish myr shen. Coardail rish skeealyn ennagh, va Ewnish slane marroo rish daa housane blein as v'ee aavioghit ec un dooinney ny lomarcan. Va'n dooinney shen Ben Yehuda, ren goaill toshiaght er yn obbyr echey mysh keead blein er dy henney. Rish ymmodee bleeantyn, ta anaase mooar aym er yn aavioghey jeh Ewnish - red dooghyssagh, er y fa dy vel shinyn geearree aavioghey yn Ghaelg ayns Mannin. As rish ymmodee bleeantyn ta mee prowal feddyn magh tooilley fys er yn aavioghey shen as er Ben Yehuda. Ayns Lerpoyll, ren mee lhaih lioaryn dy liooar veih'n Lioarlagh Eddyrashoonagh mychione ny h-Ewnyn, nyn shennaghys as mychione Israel as yn Phalesteen. Agh cha dod mee feddyn monney mychione Ewnish, er lhimmey jeh reddyn myr 'va mirril ayn - va Ewnish aavioghit'.

Myr shen, va mee jeant feer wooiagh dy gheddyn lioar chooieayns Yernish ayns Beeal Feirshtey nurree. Ta'n lioar shoh liorish Muiris Ó Laoire as t'ee enmyssit 'Athbheochan na hEabhraise - Ceacht don Ghaeilge?' ('Yn Aavioghey jeh Ewnish - Lessoon son Yernish?'). Haink y lioar shoh magh nurree as she studeyrys feer ymmydoil t'ayn, cur fys mychione Ewnish as cosoylaghey ny gleashaghtyn d'aavioghey Ewnish as Yernish.

Goll rish yn dooinney ren screeu y lioar shoh, shegin dooin briaght feysht ny ghaa. Row Ewnish dy firrinagh 'marroo?' Cre'n aght va ny h-Ewnyn abyl d'aavioghey'n çhengey? Myr ta'n lioar soilshaghey, s'doillee freggyrt ny feyshtyn shen. Cha nel eh cho aashagh as va (as ta) sleih ennagh smooinaghtyn.

Bentyn rish 'baase' yn çhengey, screeu Fellman (1973): 'Although commonly thought so, even by linguists, Hebrew has never been a dead language, as are today Hittite and Akkadian... the revival of Hebrew was not an artificial resurrection from the dead.'

As screeu Blanc (1968) mychione Ewnish: 'Its most unusual feature was that it was not "dead" (a much abused term) and had to be "artifically revived" but that it was no one's mother tongue.'

As Rabin (1952): 'It is widely believed that the Hebrew language 'died' some two thousand years ago and was brought to life again in modern times. This is an erroneous idea. The word 'revival' applies ... only to its use in everyday speech. Hebrew was, at all times, the sole medium of written language of at least part of the Jewish people.' Er e hon shen, cha row Ewnish 'neu-vio'.

Ta ny schoillaryn smooinaghtyn dy ghow Ewnish toshiaght dy gholl sheese myr ard-çhengey loayrit ny h-Ewnyn mysh queig cheead blein roish Creest. Va'n Arramish (Aramaic) jannoo er Ewnish, as haink Ewnish dy ve myr çhengey ny lioaryn as myr çhengey chrauee. As hannee Ewnish myr shen (çhengey screeut, çhengey chrauee) gys y nuyoo cheead jeig lurg Creest: va Ewnish ennagh ec ymmodee Ewnyn car y traa. She çhengey chasherick v'ayn. As, er aght ennagh, v'ee foast goll er loayrt car ny bleeantyn tra va Ewnyn goaill padjer. Dy jarroo, va Eash Airhey ec Ewnish eddyr 900 AD as 1100 AD. Ayns y lhing shoh, va lioaryn ayns Arabish mychione fallsoonys, lheihys as sheanse goll er çhyndaa gys Ewnish ec ny hEwnyn ayns y Spaainey. Va Ewnish my vlaa myr çhengey lettyragh. Ec y traa cheddin, hie lioaryn grammadys as fockleyryn er screeu va skeayley magh oayllys er Ewnish.

Eddyr 1100 AD as 1700 AD hannee Ewnish myr çhengey lettyragh ec ny h-Ewnyn syn Oarpey. Va cloieyn, oorskeealyn (novels) as draneyn goll er screeu ayns Ewnish. Va tooilley lioaryn Arabish mychione sheanse çhyndaait gys Ewnish. Va ny focklyn hie er croo sy lhing shoh scanshoil tra ghow Ewnyn toshiaght dy ghoaill ymmyd jeh Ewnish myr çhengey laaoil yn teihll. As - red feer scanshoil - hoilshee obbyr y lhing dy dod sleih goaill ymmyd jeh Ewnish myr çhengey oddagh dellal rish gagh red va sheelnaue bentyn rish.

Agh cha row monney sleih ayns foayr jeh goaill ymmyd jeh Ewnish myr çhengey laaoil gys y nuyoo cheead jeig. Ewnyn berçhagh va cummal ayns yn Oarpey Heear, v'adsyn jeant bwooiagh liorish ny beaghyn oc. Son y chooid smoo, v'ad foast lhiantyn dy lajer rish nyn gredjue as va shen, chammah's yn aght va kuse jeu goll er coamrey ad hene, soilshaghey da'n teihll dy nee Ewnyn v'ayn. Agh va'n Zionaght çheet dy ve ny stroshey, erskyn ooilley mastey Ewnyn sy Roosh as syn Oarpey Hiar. Ga dy row noidys noi ny h-Ewnyn dy chooilley voayl, bunnys, she noidys agglagh v'ayn sy Roosh as syn Oarpey Hiar. Shimmey Ew hie er marroo ayns pogromyn atçhimagh. Myr shen, haink Ewnyn ayns ny çheeraghyn shen dy hoiggal nagh dod ad tannaghtyn myr v'ad as bare lhieu shirrey çheer ennagh raad oddagh ad cummal ry cheilley ayns shee as cur nyn Ewnaghys er e hoshiaght. Son ny Zionee, va'n çheer shen yn Phalesteen Ny smoo as ny smoo, she yn Phalesteen va'n çheer va Ewnyn goll huggey dy chummal ayn as dy chur gowaltyssyn as dellal elley er bun. As she ayns ny gowaltyssyn shen as ayns ny fo-valjyn dy ghow yn aavioghey jeh Ewnish loayrit toshiaght veih'n vlein 1880. Va Ewnyn veih'n Roosh as yn Oarpey Hiar ny leedeilee sy ghleashaght Ewnish.

Ec y traa shen, va Yiddish ec yn chooid smoo jeh ny h-Ewnyn. Shoh çhengey ta Germaanagh dy liooar, lesh ymmodee focklyn as raaghyn Ewnagh, ta goll er screeu lesh lettyryn Ewnish. Hie Yiddish er croo keeadyn dy vleeanyn er dy henney liorish Ewnyn va cummal ayns çheeraghyn raad va Germaanish goll er loayrt. Ta lettyraght (literature) feer lajer ec Ewnish. Sy vlein 1880, cha nhimmey Ew va smooinaghtyn dy jinnagh Ewnish scughey Yiddish ersooyl myr çhengey smoo scanshoil ny h-Ewnyn.

Ny h-Ewnyn sy Phalasteen ayns ny bleeantyn s'jerree jeh'n nuyoo cheead jeig, hug ad er bun ro-scoillyn (nursery schools) as bunscoillyn raad va Ewnish goll er ynsaghey (as goll er loayrt). Moiraghyn as ayraghyn lesh paitçhyn goll dys ny ro-scoillyn Ewnish, v'ad fo hraastey mooar Ewnish y loayrt. Ny veggan as ny veggan, hie cultoor-aegid Ewnish er croo ayns ny ro-scoillyn, ren gaase seose dys ny bunscoillyn as ny sodjey magh. Ayns y toshiaght, va sleih ayns gagh scoill croo focklyn noa dauesyn hene. She ny paitçhyn ren greinnaghey ynseyderyn as paarantyn foclkyn noa y chroo as fockleyryn y chur magh. Dy firrinagh, she ny paitçhyn ren gaavioghey Ewnish. Ren ny paitçhyn gobbraghey myr catalyst - she adsyn va'n kiangley eddyr scoill as thie, ren cur er paarantyn dy ve loayrt Ewnish ec y thie syn 'astyr lurg traa-scoill. Va ny paitçhyn geddyn greim er y çhengey as jannoo red elley jee er aght ennagh.

Cha row sheshaghtyn 'oikoil' jannoo monney ec y traa shen as yn aavioghey jeh'n çhengey loayrit goll er. Va genney ynseyderyn as genney lioaryn-teks ayn - as genney loayrtee dooghyssagh! Ny yei shen as ooilley, va'n aavioghey fo raad dy breeoil. Hie yn çhengey er buntowshanaghey (standardised) bleeantyn lurg shoh. Haink caghlaaghyn rish mastey ooilley ny h-Ewnyn sy Phalasteen eddyr 1910 as 1914: ghow ny shlee as ny shlee jeu Ewnish y loayrt, ga dy row Ewnyn dy liooar coontey shen dy ve noi goo Yee (va Ewnish ny çhengey chasherick).

Sy vlein 1905 va'n chied scoill-ard Ewnish currit er bun. Ayns 1913, v'ad er çhee goaill Germaanish myr yn çhengey-ynsee ayns ollooscoill Ewnagh y Technicum sy Phalasteen. Reagh ny h-Ewnisheyryn stholk speeideilagh. Maghey shen she Ewnish va'n çhengey-ynsee ec gagh leval: ro-scoill, bunscoill, scoill-ard as ollooscoill. Erskyn dy chooilley nhee elley, hie yn çhengey loayrit er aavioghey liorish feallagh aegey nagh row fo smaght creoi bentyn rish cooishyn-çhengey.

Va'n eab Ewnish 'aavioghey speeideilagh. Va shen jeant eddyr 1880 as 1930 (dy firrinagh, eddyr 1880 as 1920). Ec y traa cheddin, va ny Yernee prowal d'aavioghey Yernish. Lesh y daa hengey, she yn ashoonaghys va greinnaghey sleih. Agh ayns Nerin cha row yn theay hene goaill ayrn breeoil sy ghleashaght-çhengey. Son y chooid smoo, she sleih ynsit mean-vrastylagh va gobbraghey son y çhengey. Va'n sleih elley smooinaghtyn, 'Cha jean ee dy bragh cosney ping er dty hon' - as v'ad kiart ec y traa shen. As, erskyn ooilley, cha daink cultoor-aegid rish va cur Yernish er e hoshiaght. Ny yei, va speeideilys ennagh ec y ghleashaght Yernish: dynsee meeillaghyn dy 'leih yn çhengey ayns ny scoillyn, ga dy row ee goll er ynsaghey er aght barb sy chooid smoo jeh ny scoillyn shen (red hug er ymmodee sleih feoh y chur da Yernish). Ayns ny bleeantyn feed sy cheead shoh chaie, heill Yernee dy liooar dy beagh yn çhengey mie dy liooar choud's v'ee goll er ynsaghey ayns ny scoillyn. Veagh y Ghaeltaght bishaghey as veagh Yernish çheet erash ayns y Ghalltaght. Cha haghyr shen noadyr. Hie yn Ghaeltaght sheese as sheese kyndagh rish genney argid as obbyr. Foastagh, cha row yn theay cur arrym da'n çhengey.

Agh nish, ta caghlaaghyn mooarey çheet rish. Goll rish sleih elley, ta Yernee toiggal yn ard scansh jeh feallagh aegey. Geiyrt er Bretnee, ta Yernee, Albinee, Manninee as Britaanee gobbraghey dy creoi dy chur nyn jengaghyn da nyn baitçhyn liorish ynsagh-scoill as gynsaghey trooid nyn jengaghyn.
Brian Stowell

C'raad va ny Guillyn Baney ?


Ta fys er ve currit dou nagh row ny guillyn baney goll er cloie ec Scoill Cairbre mleeaney. Foddee nagh bee yn chooid smoo jiu goaill yindys er shoh agh she shenn tradishoon ta ny guillyn baney ayns Cairbre (ec y chooid sloo t'ad er ve ynsit 'sy scoill rish 60 blein), as she red feer trimshagh eh nagh row ad ayn mleeaney. S'quaagh eh, gyn ouyrys, dy vel shoh er haghyr geiyrt chionn er slattys ynsee noa hug niart da cooishyn cultooragh as Manninagh. Ta paarantyn dy liooar er ve gaccan dooys mychione shoh agh cha nel agh shenn chultoor Vannin t’ayn as “cha nel eh cooie son y theihll noa” coardail rish yn ard er-ynsee . Phillie

Mona Inney Ghoolish


Lurg bleeantyn dy studeyrys, s'booiagh mish dy vel mee gobbraghey dy kiart ec y Laare-studeyrys Manninagh ayns Doolish nish. Foddee dy vel oayllys eu hannah dy vel mee ronsaghey ny pabyryn faagit ec Mona Inney Ghoolish. Ayns ny meeaghyn ry heet by vie lhiam loayrt rish sleih as enney oc er Mona. Bee ny cooinaghtyn shoh feer scanshoil dooin, cooney lhien toiggal y cultoor ain ny share. Verrym screeuyn magh da palchey dy leih 'sy vlein noa, agh mannagh vel oo geddyn fer as va Mona nione dhyts, cur fys dou, my sailliu! Ta'n emnys as y lhied ayms:

Breesha Maddrell Chell: 673074
Laare-studeyrys Manninagh Post-l: [email protected]
6 Keyll y Ree
Doolish
IM1 3LX

S'treisht lhiam dy bee coorsyn mychione ny cooishyn shoh goll er cummal 'sy traa ry-heet. Ta mee cur booise da Undinys Eiraght Vannin son gialdin argid da’n obbyr shoh.
Breesha Maddrell




Traa cur yn leoie er nyn gooyl as goll gys y daunse!


Cha nee quaagh eh er chor erbee dy vel reddyn goll noon as noal, seose as sheese. Shen yn aght 'sy theill ain - gyn caghlaa, gyn bioys (bunnys). Tra ta mee smooinaghtyn mychione yn sleih va gobbragh rish y Ghaelg ny smoo na 100 blein er dy henney, s'quaagh dou eh dy row ny reddyn cheddin goll er jannoo as ta fo raad jiu. Ta mee loayrt mychione eabbaghyn y Ghaelg y chur stiagh ayns ny scoillyn, mychione cummal feaillaghyn as cuirraghyn kiaullee son troggal argid as greinnaghey sleih dy eddyn magh mychione y chengey ain, as y lhied. Ayns ny pabyryn faagit ec Sophia Mylvoirrey ta ram screeunyn soilshaghey magh ny cologidyn as boiraghyn beggey v'ayn eddyr Manninee va geearree cummal seose y Ghaelg. Cha row sleih gobbraghey ry cheilley. Cre'n fa ta shen dy kinjagh y red? Foddee dy vel shen yn aght, agh ta'n ellan ain beg dy liooar, nagh vel?

Lhisagh shin ve maynrey erskyn towse er ny cooilleenaghyn ain hannah. Ta sleih er yn ellan as cho foddey ersooyl as yn Roosh as yn Teelan Noa geearree tooilley fys mychione chengey ny mayrey. Ta ny pabyryn naight ard eunyssagh mychione Mooinjer Veggey as Ballacottier. Ta sym mooar ec scoillaryn neesht - cha nel y Ghaelg ain Caillin ny Leoie ny sodjey. Vel shin goaill aggle roish y speeideilys? Shoh traa gobbragh smoo creoi son yn chengey vio ain, cha nee shoh yn traa son fuirraghtyn thie, gaccan mychione dagh ooilley red ta caillt ain 'syn ellan?

Breesha Maddrell




Deanyn son Bishaghey y Ghaelg derrey
Mee ny Nollick 2004


Shoh heese deanyn t’er ve reaghit eddyr paart jin ta gobbragh da’n Ghaelg:

1. Cur fys, coyrle as cooney da paarantyn noa er y foays vees cheet veih troggal paitchyn dy daa-hengagh traa t’ad feer aeg. Jean shickyr dy bee fys currit magh nee ginsh mychione jannoo ymmyd jeh’n Ghaelg ayns y thie as possanyn cloie, da paarantyn ec y Jane Crookall, da Gaelgeyryn as ynseyderyn as da obbreeyn cooie ‘sy chirveish slaynt as shickyrys y theay.

2. Cur cooney da lhiasaghey as bishaghey ny possanyn ro-scoill Gaelgagh, jannoo shickyr dy vel aghtyn ynsee chengagh er yn eaghtyr s’ardjey goll er ynsaghey. Chammah’s shen cur sheese bun argid shickyr son ny possanyn ro-scoill.

3. Shickyraghey dy vel feme ny paarantyn son ynsagh lane Ghaelgagh cooilleenit liorish cur cooney dy liooar da’n vrastyl lane Ghaelgagh as cur cooney argidoil as coyrle ynsee da ny paarantyn.

4. Shickyraghey dy bee earrooyn dy liooar dy ‘leih-ynsee as obbreeyn chengagh ayn ‘sy traa ry-heet liorish lhiasaghey coorse thummee ‘flaaoil ayns un vlein’ son sleih-ynsee, cooneyderyn-ynsee as obbreeyn possanyn cloie as sleih aasit, as jannoo claare aa-ynsee son Gaelgeyryn gyn qualeeaghtyn cooie.

5. Cur staydys shickyr da’n Ghaelg, shickyraghey dy vel yn staydys shoh freilt bio liorish cur er bun sheshaght coyrlee son y chengey yinnagh cummaghyn as polasee son y Ghaelg. Yinnagh yn cheshaght shoh cur magh yn ayrn smoo jeh’n argid son y chengey, as ec y chooid sloo lhisagh un oaseir Gaelgagh gobbragh jee slane traa.

6. Shickyraghey dy vel caa ec paitchyn dy gheddyn magh mychione as dy hoiggal scansh y Ghaelg ayns ny scoillyn. Lhisagh yn Rheynn Ynsee failley tooilley sleih-ynsee son yn skimmee Gaelgagh as shickyraghey boayl sauchey ayns dagh scoill myr ayrn meanagh jeh’n choorse ynsee ‘sy scoill.

7. Lhisagh yn ATG ve currit myr cooish cadjin son sleih aasit as paitchyn ayns blein 12.

8. Bishaghey yn earroo dy leih aasit ta cheet dy ve flaaoil liorish shareaghey yn aght ta Gaelg goll er ynsaghey, shickyraghey dy vel coorseyn ayn son sleih-ynsee as dy bee laare ashoonagh meanagh currit er bun son stoo ynsee as lioaryn.

9. Lhiasaghey as bishaghey yn ymmyd jeant jeh’n Gaelg ‘sy reiltys, ayns colughtyn as ec sheshaghtyn arryltagh, liorish croo as cur magh duillagyn fys as y lheid vees cur coyrle da ny ardyn shoh er ymmydyn scanshoil y Ghaelg.

10. Lhisagh dy chooilley ayrn jeh’n reiltys jannoo shickyr dy vel ad geiyrt er polasee yn reiltys ta shirrey er rheynn y reiltys dy hroggal cowraghyn daa-hengagh tra ta fir noa troggit, as dy chur er y reiltys ynnydagh shen y yannoo.

11. Bishaghey yn ymmyd jeant jeh’n chengey ayns Mannin liorish claare dy haghyrtyn cooie ry-hoi Gaelgeyryn as ynseydee.

12. Bishaghey staydys y Ghaelg myr shoh: yn oik postagh dy chur niart da polasee nee shickyraghey dy bee post as enmys thie Gaelgagh currit ‘sy traa cheddin as post Baarlagh; yn oik postagh as y tashtey dy reaghey claare nee shickyraghey dy bee Gaelg ry-akin er argid as cowraghyn postagh; as UEV as sheshaghtyn cooie elley dy reaghey cooney dauesyn ta cur Gaelg er yn eddyr-voggle.

13. Shickyraghey dy vel plannal chengagh gobbragh dy mie as freilt co-emshiragh liorish ronsaghey as cur niart da conaantyn eddyr-ashoonagh as smooinaght noa er myn-chengaghyn. Lhisagh yn reiltys shirrey dy oikoil er reiltys yn RU dy niartaghey yn Conaant Oarpagh son Chengaghyn Ardjynagh as Myn-Chengaghyn, ass leih Reiltys Ellan Vannin.

14. Lhiasaghey as bun-towshanaghey focklyn as chyndaays, lesh Coonceil ny Gaelgey soilshaghey magh fud ny cheerey yn obbyr eck as cur nastee er yn eddyr-voggle as buill elley fockleyr dy ocklyn noa.

15. Niartaghey yn blass Gaelgagh ta goll er loayrt ayns Mannin liorish cur magh JC ny kishteen noa jeh ny loayrtee ghooghysagh as shickyraghey dy vel yn Ghaelg freilt niartal as berchagh liorish bishaghey tasht yn Undinys Eiraght Vannin son screeu ayns Gaelg.

16. Jannoo claare slane nee dellal rish aghtyn son bishaghey yn towse dy Ghaelg ta goll er ymskeaylley er y radio, yn chellveeish as yn eddyr-voggle.

Nish as reesht ta mee shirrey er Adrian Pilgrim dy chur dou cooney lesh artyn ta scruit aym as shoh heose nane jeu. Va red ny ghaa va Adrian smooinaghtyn er nagh row aym ‘sy toshiaght agh t’ad ayn heose nish. Un red va boirey er Adrian as shen yn ymmyd trome ren mee jeh ‘vees’ ‘syn art. Ren mee geddyn rey rish kiare jeu ec y jerrey - shoh heese yn smooinaght ec Adrian er y chooish.

“In relative clauses beginning with 'who' or 'which', where the verb is future it is better not to use VEES unless you really are stress the continuous aspect; e.g. "Only speak to the clerk who will be using the internet when you enter the room" - "Ny loayr agh rish y chleragh VEES jannoo ymmyd jeh'n eddyr-voggle tra NEE oo goll stiagh (/hed oo stiagh) 'sy chamyr". Too extensive a use of BEE/VEES with verb-nouns to show the future tense is not genuine Manx, though other Celtic languages use that type of construction.”
Phillie

Bishaghys Lajer Shickyr son y Ghaelg ayns Ellan Vannin

Ta naight mie son obbreeyn chengey ayns dy chooilley ard, cheet veih earrooyn shallidagh yn choontey earroo-leih Manninagh 2001, ta soilshaghey yn earroo dy Ghaelgeyryn bishaghey reesht. Son y chied cheayrt son kiare feed blein ta ny smoo na 2% dy chummaltee Vannin loayrt Gaelg. Ta'n earroo dy pheccee foddee loayrt, lhaih ny screeu y Ghaelg, 1,689 (2.2% dy chummaltee) cosoylit rish 741 ayns 1991 (1%), 284 ayns 1971 (0.5%) as cha row agh 165 (0.34%) ayns 1961.

Yn red ta cur foays da nyn gree shen dy row yn bishaghys smoo lajer lesh yn aegid, lesh 46% (ny 784) dy Ghaelgeyryn fo 19. Ta'n earroo shoh feer vooar s'cosoylit rish 147 (20%) fo 19 v'ayn ayns 1991, as t'eh soilshaghey dy vel traa ry-heet y Ghaelg ny smoo shickyr na ve rish keead blein lesh wheesh dy Gaelgeyryn aegey ayn. T'eh jeeaghyn dy vel obbyr vie yn Rheynn Ynsee as Mooinjer Veggey (sheshaght ny possanyn cloie son paitchyn aegey) er ve feer speedeilagh lhiasaghey y Ghaelg car y jeih blein shoh chaie.

Ren Yn Greinneyder son Undinys Eiraght Vannin as Eiraght Ashoonagh Vannin, Phil Gawne, oltaghey ny earrooyn noa shoh agh hug eh da Eurolang yn raaue beg shoh neesht.

‘Ta ny earrooyn shoh soilshaghey dy baghtal da'n theay ny va shinyn ta gobbraghey da'n Ghaelg sheiltyn hannah as shen dy vel paarantyn as paitchyn geearree dy jeean yn chengey ashoonagh ain y ynsaghey. Eer dy vel ny earrooyn shoh yindyssagh erskyn towse, t'eh scanshoil dy liooar dy reayll ayns cooinaght nagh vel agh kuse dy leih ayn as Gaelg as schleiyn cooie oc dy obbragh myr fer ny mraane ynsee as oaseiryn lhiasee, as adsyn prowal dy chooilley shirveish Gaelgagh y reayll bio'.

Dooyrt eh, ‘Ta Reiltys Vannin er chur cooney feer vie da lhiasaghey Gaelg Vannin, car yn wheig bleeaney shoh chaie erskyn insh, agh mannagh vel yn cooney shoh freillt corrym rish yn obbyr ry-yannoo, ta gaase dagh blein, bee skeeal elley ayn tra vees ny earrooyn currit magh veih'n choontey earroo-leih ayns 2011. Gyn argid cooie son ynsaghey fer as mraane ynsee, cooney son paarantyn as tooilley stoo ynsee cooie jeant, cha bee speeideilys soilshit 'sy choontey earroo-leih shoh agh cashtal gheinnee stroiet ec y cheayn Baarlagh.’


#